Geschiedenis is echt belangrijk.
Geschiedenis geeft ons perspectief en inzicht in waar we vandaan komen, wie we zijn en waar we naartoe gaan. Geschiedenis geeft wijze hoofden op jonge schouders.
De Bijbel neemt geschiedenis heel serieus – in tegenstelling tot alle andere heilige geschriften. In feite is de Bijbel de bron van ons westerse begrip van lineaire tijd. De dimensies verleden, heden en toekomst zijn niet zo vanzelfsprekend als we misschien denken.
Is het je ooit opgevallen dat zowel het Oude als het Nieuwe Testament beginnen met boeken over het verleden en eindigen met boeken over de toekomst? Daartussenin staan boeken en brieven die ons vertellen hoe we ons effectief kunnen inzetten in het heden. Verleden. Heden. Toekomst. De Bijbel rust ons uit om driedimensionale mensen te zijn, geworteld in Gods verleden en gericht op Gods toekomst, zodat we effectief betrokken kunnen zijn in het heden. Geworteld. Betrokken. Gericht.
Wanneer autocratische heersers de geschiedenis gaan politiseren en herzien, zoals we in Rusland gewend zijn en nu helaas in de VS zien, dan weten we dat we ons op een gevaarlijk pad richting tirannie bevinden. Twee gezaghebbende stemmen waar ik naar luister zijn Timothy Snyder en Anne Applebaum. Deze links benadrukken de noodzaak om het heden, aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, te begrijpen in het licht van lessen uit de geschiedenis.
Onder totalitaire regimes is ‘georganiseerd vergeten’ een algemeen erkend fenomeen. Revisionistische geschiedenis was bijvoorbeeld een kenmerk van communistische regimes die het begrip en de verwachtingen van de ‘nieuwe socialistische mens’ wilden vormen om de doelen van de staat te dienen. Alleen de toekomst is zeker,” grapten cynici, ‘het verleden verandert voortdurend’.
Een meer vriendelijke uitdrukking van ‘georganiseerd vergeten’ in onze seculiere tijd is het verlies aan historisch besef over Europa in het algemeen en over de rol van de Bijbel en het verhaal van Jezus in het vormgeven van de Europese cultuur in het bijzonder. Maar zelfs Richard Dawkins, de bekende militante atheïst, erkent zonder meer dat je de Europese geschiedenis niet kunt begrijpen zonder kennis van het christendom en de Bijbel.
Geloof in Mokum
Dat geldt voor al onze Europese naties. En van veel van onze steden. Waaronder Amsterdam. Afgelopen oktober begon Amsterdam aan een jaar waarin het 750 jaar officiële bestaan werd gevierd. Dat dateert uit een document uit 1275 waarin de jonge nederzetting aan de monding van de Amstel toestemming kreeg om handel te drijven zonder tol te betalen. Tot volgend jaar oktober worden allerlei festiviteiten gehouden.
Onder de noemer ‘Geloof in Mokum’ starten we dit weekend een reeks van negen evenementen, één voor elke eeuw van de 13e tot de 21e. Elk evenement vindt plaats op een andere historische locatie en we onderzoeken de rol die geloof heeft gespeeld in de vorming van de stad. Mokum’ is een Jiddisch woord dat ‘plaats’ betekent, de naam die Joodse vluchtelingen aan de stad gaven.
Iedereen, gelovig of niet, gelooft ergens in. Niemand is echt een ‘ongelovige’. We nemen allemaal onze overtuigingen mee in ons dagelijks leven. Dus hoe hebben deze overtuigingen, christelijk of anderszins, Amsterdam door de eeuwen heen gevormd?
Morgen, zondag 2 maart, beginnen we de serie in de moederkerk van de stad, de Oude Kerk, het oudste gebouw van de stad, een pronkstuk van Nederlandse gotiek. De medewerkers van de kerk hebben de ochtenddienst aangepast aan het thema geloof in de 13e eeuw. Wat geloofden Amsterdammers toen? Hoe beïnvloedde dat hun dagelijks leven? Wat kunnen we vandaag van hen leren?
Een gregoriaanse liturgie die de 13e-eeuwse eredienst weerspiegelt zal voorafgaan aan een processie door het spelonkachtige heiligdom met staties om oude plafondschilderingen en glas-in-loodramen met inspirerende figuren te bekijken, en eindigen met een eucharistieviering in het hoge koorgedeelte.
Drie fasen
Het verhaal van Amsterdam weerspiegelt het verhaal van Europa. De eerste drie eeuwen van het leven van de stad werden gedomineerd door het middeleeuwse katholieke geloof, waarin de kerk de enige bemiddelaar was tussen God en de mensheid. Op 15 maart onderzoeken we hoe berichten over een wonder Amsterdam in de 14e eeuw echt op de kaart zetten en duizenden pelgrims uit heel Europa trokken, waaronder twee Heilige Roomse keizers. In de volgende eeuw verschenen er zo’n twintig kloosters binnen de stadsmuren om de dagelijkse spiritualiteit van de Amsterdammers vorm te geven (30 maart).
Dit alles veranderde in de 16e eeuw toen de stad in mei 1578 van de ene op de andere dag de Reformatie omarmde. Met enorme gevolgen voor de vrijheid van geweten en meningsuiting, het kerkelijk leven, het economisch leven en de ontdekkingsreizen. De rede ondersteunde en ondermijnde het geloof en luidde vanaf de 18e eeuw het tijdperk van de Verlichting in. Evenementen over deze drie protestantse eeuwen worden gehouden in mei en juni.
In de resterende drie moderne of seculiere liberale eeuwen, 19e tot 21e eeuw, die in september en oktober aan bod komen, bleef het geloof terugdringen tegen het ongeloof, zoals gras door het beton groeide, in de Reveil (Opwekking) beweging, in Kuyper’s Neo-calvinisme, en meest recent in de komst van vele migrantenkerken.
Houd deze ruimte in de gaten voor updates over onze reis door de eeuwen heen.
Tot volgende week,
