Tot mijn verbazing stond deze week de naam van een Russisch-orthodoxe aartspriester op de sprekerslijst van een jaarlijkse retraite voor Nederlandse kerkleiders. Hoe zou hij in deze dagen van anti-Russisch sentiment ontvangen worden? Wat kwam hij zeggen?
Ik had niet verwacht dat veel deelnemers de toespraak van de aartspriester als hoogtepunt van het evenement zouden beschouwen. De aanleiding was het Nationaal Christelijk Forum, waar veertig leiders van denominaties en interconfessionele organisaties van pinkster tot orthodox, inclusief migrantenkerken, bijeenkwamen voor gemeenschap en dialoog. Het begon meer dan tien jaar geleden toen een vertegenwoordiger van de Protestantse Kerken van Nederland vergiffenis vroeg aan de Nederlandse Pinksterleiders voor de kritische en negatieve houding van zijn kerk. Dit lokte een wederzijdse reactie uit en leidde tot een landelijke manifestatie in Den Haag, ‘Wij kiezen voor eenheid’, bijgewoond door duizenden christenen uit verschillende kerken. Reflecties van leden van verschillende kerkstromingen (katholiek, protestant, evangelisch, pinkster- en migranten, om er maar een paar te noemen) worden tijdens de retraite gevolgd door interactie in kleine groepen en één-op-één interactie. Vaak zijn deze discussies de eerste keer dat mensen diep in gesprek zijn met anderen buiten hun eigen ‘bubbel’, Pinkstermensen met katholieken of zelfs reguliere protestanten, en vice versa.
Zeker voor velen zou een ontmoeting met een persoonlijke kennis van de Moskouse Patriarch Kirill, aartspriester Theodoor van der Voort (72), met witte baard, zwarte gewaden en een groot zilveren kruis aan een ketting, een nieuwe ervaring zijn. Terugkijkend op de oudste christelijke belijdenis, “Jezus Christus is Heer”, opende de aartspriester met het zingen van het orthodoxe liturgische ochtendgebed: ‘De Heer onze God is over alle volkeren‘. Aan de ene kant was dit een verheerlijking van de Heer van het Universum, legde hij uit; tegelijkertijd een beschuldiging tegen heersers die volkeren verdeelden en onderwierpen, terwijl ze God voor hun eigen doeleinden opeisten. Het was een aanklacht tegen onrecht en een gebed om Gods gerechtigheid te doorbreken.
Met passie en overtuiging leidde hij ons door Psalm 118, pauzerend bij vers 17: Ik zal niet sterven maar leven, en zal verkondigen wat de Heer heeft gedaan... Dat vers, zei hij, zou op zijn rouwkaart staan.
Teleurgesteld
Om de vraag die in ieders gedachten leefde te beantwoorden, ging hij verder met het uitleggen van zijn opvattingen over de Russische invasie van Oekraïne. Als Nederlander nu verantwoordelijk voor de Russisch-Orthodoxe Kerkparochie in Deventer, had hij van 1974-77 bij de huidige aartspatriarch Kirill in Leningrad (Sint-Petersburg) aan de theologische academie gestudeerd. Hij had hem ook bij verschillende latere gelegenheden persoonlijk ontmoet, het meest recentelijk slechts drie jaar geleden. “Ik kende hem als iemand die begaan was met mensen”, legde hij uit voordat hij eraan toevoegde: “Toen ik hoorde dat hij deze oorlog steunde om de mensheid te redden van een zogenaamd zondig en seculier Oekraïne, moest ik gewoon huilen. Kirill heeft me zo teleurgesteld. Hoe kan iemand met zijn reputatie, achtergrond en geestelijke geschiedenis de weg kwijtraken? Wat bezielt hem? Ik kan er alleen maar naar gissen.”
Tonend zijn verwarring over wat er nu in Oekraïne gebeurt, legde hij uit: “In de kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou worden de vlaggen getoond van de landen die behoren tot het canonieke grondgebied van het Patriarchaat van Moskou, inclusief de Oekraïense vlag. Als er dan een oorlog uitbreekt in het gebied van het Patriarchaat van Moskou, dan kun je verwachten dat een kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder die strijd zo snel mogelijk wil beëindigen. Omdat het mensen uit jouw kerk zijn die daar onderling strijden. Het is niet zomaar een schermutseling. Je ziet onrust en verwoesting in Oekraïne. Mensenlevens worden ontwricht en vernietigd! Steden geëgaliseerd! Dat moet Kirill weten. Toch zei hij op 6 maart ter gelegenheid van Forgiveness Sunday: ‘Jullie in Oekraïne hebben nu wat problemen met de militaire operatie, maar aan de andere kant ben je nu verlost van de homoparade.’ Begrijpelijk dat je als kerk niets wilt weten van die homoparade. Maar er zijn geen doden. En rechtvaardigt het een genadeloze militaire interventie?”
Broedermoord
Meer dan 100 bisschoppen van de Oekraïens-orthodoxe kerk behoren tot het Patriarchaat van Moskou, van wie velen werden gewijd door Kirill zelf. “In januari stond hij nog bij het altaar met enkele van deze bisschoppen. Nu laat hij ze gewoon vallen. De bisschoppen zien hun kerken verwoest worden, gelovigen worden verminkt en vermoord, vluchtelingen worden gedwongen te vluchten. Het is ongelooflijk dat Kirill dat zo gemakkelijk kan negeren.”
Een open brief, ondertekend door Russisch-orthodoxe priesters in zowel Rusland als Oekraïne, was vroeg in de oorlog naar de patriarch gestuurd, legde hij uit. Het verwees naar Gods oproep aan Kaïn nadat hij zijn broer had vermoord: ’Waar is je broer Abel?’ Want wat er gebeurde was natuurlijk broedermoord. De ondertekenaars kregen het bevel hun handtekeningen in te trekken. Sommigen deden dat, maar een groot aantal Russische priesters vluchtte naar West-Europa.
Zijn eigen kerk in Deventer heeft geld en goederen ingezameld om naar Oekraïne te sturen.
Tot volgende week,
