“Rusland bestaat voor een groot deel uit oorlogsbuit die zij van omringende naties heeft geroofd. Haar grensprovincies zijn gevuld met gewonde, ontevreden vijandige bevolkingsgroepen … velen van hen wachten, met geduld en verlangen, de gezegende dag van emancipatie en wraak.” – The Economist
Dit citaat uit het eerbiedwaardige Britse tijdschrift dateert uit 1854 – tijdens de Krimoorlog – maar is vandaag de dag evenzeer van toepassing. Die oorlog vertoont veel parallellen met het huidige conflict, onder meer met een Russisch leger dat in heel Europa werd gevreesd, maar al snel zwak, corrupt, slecht uitgerust en gedemoraliseerd bleek te zijn.
Het is de moeite waard te vragen wat we kunnen leren door die oorlog te vergelijken met de huidige situatie. Ted Widmar vraagt in The Guardian: “Kan de geschiedenis enige aanknopingspunten bieden? Vladimir Putin heeft het graag over de Tweede Wereldoorlog, Ruslands beste oorlog, maar de beste parallel is waarschijnlijk de Krimoorlog, die zich tweeënhalf jaar voortsleepte, van 1853 tot 1856, voordat de uitgeputte oorlogvoerende partijen een vredesakkoord sloten.”
Deze week was het zes maanden geleden dat de “speciale operatie” van start ging, die volgens westerse waarnemers aan meer dan 15.000 Russen het leven heeft gekost (evenveel als het dodental van de tien jaar durende Russische campagne in Afghanistan). En er is nog steeds geen einde in zicht. In werkelijkheid zijn veel van de doden geen etnische Russen, maar etnische minderheidsgroepen die uit Siberië zijn gerekruteerd om de negatieve effecten dichter bij Moskou tot een minimum te beperken.
Dit zijn hoge cijfers naar huidige maatstaven, en volgens Oekraïense schattingen zijn ze misschien maar de helft van de werkelijke cijfers. Toch staan ze in schril contrast met de 250.000 levens die aan beide zijden van die eerdere Krimoorlog verloren gingen door tactische blunders en ziekte. Een totaal van een half miljoen!! De Russen hadden niet het alleenrecht op dwaasheid. Lord Tennyson’s epische gedicht, The charge of the Light Brigade, vereeuwigde een rampzalige Britse militaire operatie. Slecht geïnformeerde Britse officieren stuurden 600 cavaleriesoldaten, slechts gewapend met sabels, rechtstreeks in een spervuur van kanonnen:
Kanon rechts van hen, kanon links van hen, kanon voor hen…
In de kaken van de dood, In de mond van de hel’.
Zij hebben geen reden om te redeneren, zij hebben slechts te doen en te sterven.
Religieuze factoren
Net als in de huidige oorlog, waarin messiaanse pretenties de beslissingen van Putin hebben beïnvloed, hebben religieuze factoren bijgedragen tot het uitbreken van de eerdere Krimoorlog. Rusland verdedigde de rechten van de orthodoxe kerk in het Ottomaanse Rijk en Frankrijk die van de katholieken. Russische en Franse monniken twistten over het recht op de sleutels van de Geboortekerk in Bethlehem. Hoewel de kerken uiteindelijk tot een overeenkomst kwamen met de Ottomanen, konden de trots van Tsaar Nicolas en Keizer Napoleon III niet toestaan zich terug te trekken. Niet verwachtend dat Groot-Brittannië en Frankrijk de wapens zouden opnemen om de Ottomanen te verdedigen, viel Nicolas het Ottomaanse rijk binnen, in de hoop Constantinopel, het huidige Istanbul, te veroveren. Hij verzette zich tegen de invloed van de liberale democratie in Europa en bedacht de slogan “Orthodoxie, autocratie, nationalisme” – waarmee hij vooruitliep op Poetins eigen ideologie van de Russki mir.
Voor de Britten in het bijzonder was die Krimoorlog eerder een strijd om het machtsevenwicht in Europa dan om kwesties in verband met het Nabije Oosten. Evenzo wordt de westerse steun aan Oekraïne gesteund door het argument dat Putin aan zijn eigen grenzen moet worden tegengehouden voordat hij de Europese orde verder bedreigt, in plaats van door een ongerustheid over zaken rond en buiten de Zwarte Zee.
Woorden en beelden
De Krimoorlog werd uitgevochten voor een wereldwijd publiek, dankzij de ontwikkelingen in de fotografie. Een wijnwagon werd omgebouwd tot de eerste mobiele donkere kamer op het slagveld, waardoor duidelijke beelden van de bloedige gevechten konden worden getelegrafeerd naar leunstoellezers overal ter wereld. Karl Marx, die over de oorlog berichtte voor de New York Tribune, merkte over Nicolaas I op dat “alleen een wonder hem kan bevrijden uit de moeilijkheden die hem en Rusland zijn aangedaan door zijn trots, oppervlakkigheid en imbeciliteit”. Velen zouden dat vandaag kunnen zeggen van de huidige heerser in het Kremlin.
Anno 2022 zijn de media een belangrijke speler in de strijd om de geest van de mensen te veroveren door middel van woorden en beelden. Dankzij sociale media, mobiele telefoons en video’s die vanuit drones zijn opgenomen, kan de waarheid voorbij sijpelen aan de pogingen van het Kremlin om de werkelijkheid te verdraaien.
Zoals Widmar opmerkt, kunnen oorlogen onvoorziene gevolgen hebben. De Krimoorlog leidde tot de afschaffing van de lijfeigenschap in Rusland en een emancipatieproclamatie op 3 maart 1861, de dag voor Abraham Lincoln werd ingehuldigd als president van de VS. Lincoln zou binnen twee jaar zijn eigen emancipatieproclamatie van de slavernij uitvaardigen. Na de Krim besloot de jonge tsaar Alexander II ook Alaska aan de VS te verkopen als een onverdedigbare verre grens.
Een ander belangrijk resultaat van de Krimoorlog was de geboorte van het moderne beroep van verpleegster door de heldhaftige inspanningen van Florence Nightingale en haar team van verpleegsters en dokters, die nieuwe normen vaststelden voor hygiëne en verzorging om het nodeloos verlies van levens door ziekten te voorkomen.
Wie weet hoe we de uitkomst van Putins ‘speciale operatie’ zullen zien als het stof eindelijk is neergedaald?
Tot volgende week,
