Verscholen in de vallei tussen de instellingen van de Europese Unie in Brussel ligt de Kapel voor Europa, een gereconstrueerde voormalige kloosterkapel die herrezen is als een oecumenische gebedsruimte voor EU-politici en -personeel.
De kapel herinnert aan de spirituele waarden die de grondleggers van Europa essentieel achtten voor duurzame vrede in Europa. Het spandoek buiten herinnert een grotendeels seculiere gemeenschap eraan dat ‘Europa een ziel heeft’.
Op donderdag zat de kapel vol met oud en jong, geestelijken en leken, evangelisch, protestants, katholiek en orthodox, bijeen om te bidden voor de vernieuwing van de ziel van Europa in het licht van de huidige bedreigingen van vrede, vrijheid, gelijkheid en broederschap.
Deze gebedsevenement herdachten de 75ste verjaardag van de Schuman Verklaring, aangekondigd door de Franse Minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman op 9 mei 1950 – net als het State of Europe Forum in Warschau waar ik vorige week over schreef. Vier christelijke netwerken werkten samen om de spirituele dimensie van het oprichtingsdocument van de Europese integratie te benadrukken in Brussel, waar het verhaal meestal alleen in economische en politieke termen wordt verteld: Together for Europe, CEC (Conference of European Churches), COMECE (Commission of the Catholic Bishops’ Conferences of the European Union) en de IAO (Interparliamentary Assemby on Orthodoxy).
Eerder op donderdag hadden dezelfde netwerken samengewerkt om een officiële bijeenkomst te organiseren in het gebouw van het Europees Parlement om na te denken over de oorspronkelijke betekenis van de Schuman-verklaring in de turbulente naoorlogse dagen, en de betekenis ervan in onze huidige onzekere tijden. Verschillende Europese parlementariërs van de ECR-, EVP- en Groene partijen droegen hun steentje bij.
Dieper
Ik was gevraagd om de keynote talk ‘What lies beneath?‘ te presenteren, waarvan ik een voorproefje gaf in het Weekly Word van vorige week. Ik suggereerde dat de Schuman-verklaring op één niveau kan worden gelezen, als eenvoudigweg de aankondiging van een gedurfd economisch plan om de kolen- en staalindustrie van voormalige vijanden met elkaar te verbinden in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Dit zou de toekomstige productie van een oorlogsmachine voorkomen, aangezien kolen en staal essentiële ingrediënten zijn voor het voeren van oorlog. Toch waarschuwde Schuman dat het project niet alleen economisch en technologisch moest zijn; het had een ziel nodig.
Want op een dieper niveau gelezen, onthult de Verklaring van Schuman dat het project geworteld is in spirituele waarden van het hart. Zonder religieus jargon te gebruiken, doordrenkte Schuman de verklaring met de waarden van vrede, gelijkheid, vrijheid en solidariteit. Al deze waarden waren onmisbaar voor de wederopbouw van het naoorlogse Europa.
Het document is doordrenkt met woorden die dergelijke waarden weerspiegelen, te beginnen met vrede, samenkomen, participatie, bundelen, gemeenschappelijk, solidariteit, eenwording, gelijk, gemeenschap…
Schuman zou later in zijn boek For Europe schrijven dat de democratie haar bestaan te danken had aan het christendom, waarbij hij de nadruk legde op de menselijke waardigheid, de vrijheid van elk individu, de mensenrechten en de praktijk van broederliefde. Gescheiden van zijn christelijke wortels, waarschuwde hij, zou het ontaarden in anarchie of tirannie – een proces dat we nu voor onze ogen zien plaatsvinden. Europese eenheid moet geworteld zijn in “vrijheid, gelijkheid en solidariteit”, die we uit de christelijke leer hebben geput, schreef hij.
Echte vrede, zo geloofde Schuman, was niet de afwezigheid van oorlog of slechts een staakt-het-vuren, maar de actieve opbouw van relaties die gebaseerd waren op rechtvaardigheid en solidariteit, door middel van vergeving en verzoening. Na twee wereldoorlogen vereiste de taak van de wederopbouw van Europa niet alleen nieuwe instellingen, maar ook een morele vernieuwing, een ontwaken van het geweten, een herontdekking van menselijke broederschap.
Gebedsretraite
Schumans geloofsgenoten Konrad Adenauer (West-Duitsland) en Alcide de Gasperi (Italië) deelden zijn inzicht. Voorafgaand aan de ondertekening van het EGKS-verdrag in Parijs hielden deze drie mannen een gebedsretraite in het Maria Laach klooster bij Koblenz om Gods zegen over het project te vragen.
Ik memoreerde de woorden van Adenauer aan Schuman na de ondertekening van het verdrag in april 1951: ‘Ik beschouw het als een voorzienigheid dat de taak van de wederopbouw van Europa rust op de schouders van mannen zoals u, onze broeder de Gasperi en ikzelf, die vervuld zijn van het verlangen om het nieuwe bouwwerk van Europa op christelijke fundamenten op te bouwen’.
Wat een voorrecht was het om deze verhalen bij deze gelegenheid te mogen delen. Ik vroeg me af hoe vaak de spiritualiteit van de Schumanverklaring zo naar voren was gekomen tijdens een bijeenkomst in het gebouw van het Europees Parlement.
Later in de kapel gingen mijn gedachten vijftien jaar terug naar 2010, toen we op de zestigste verjaardag van de Schuman-verklaring en in dezelfde kapel zowel het Schuman Centrum voor Europese Studies als de eerste editie van mijn boek over het Schuman-verhaal, Deeply Rooted (Diep Geworteld), lanceerden.
In de loop der jaren hebben we verschillende evenementen van het Schuman Centrum in de kapel gehouden, waaronder het Schuman Symposium over spiritualiteit en politiek aan de vooravond van verschillende Europese gebedsontbijten voorafgaand aan Covid, en de Europese Studiedag van het State of Europe Forum vorig jaar in Brussel.
Dankbaar dacht ik na over hoe beide evenementen van donderdag hun oorsprong hadden in de inspanningen van het Schuman Centrum om de spirituele dimensies van het Schuman verhaal te benadrukken. Gerhard Pross van Samen voor Europa had deze herdenkingen geïnitieerd na het lezen van ‘Als das Neue Europa begann’, de Duitse uitgave van ‘Diep Geworteld‘. In deze vijftien jaar hebben de activiteiten van het Schuman Centrum in de vorm van forums, zomercursussen, mastercursussen, studiedagen, wekelijkse woorden en Schuman Talks bij velen in heel Europa het bewustzijn aangewakkerd van ‘what lies beneath’.
God zij dank.
P.S. Een speciale 75e jubileumeditie van Deeply Rooted is nu verkrijgbaar in hard copy. Voor bezorging, whatsapp +31 6 51366669
P.P.S.
Tot volgende week,
