Het Amsterdam Light Festival verlichtte deze week de grachten van de stad met werken van kunstenaars uit de hele wereld.
Eén tot nadenken stemmende lichtsculptuur was bijzonder relevant voor de wereldpolitiek van de afgelopen week. Een neonreclame knipperde afwisselend en onthulde de zinnen ‘Al het licht dat je ziet, komt uit het verleden’ en ‘Alles wat je ziet, is verleden tijd’, en dan ging hij korte tijd volledig uit.
De Texaanse beeldhouwster Alicia Eggert trekt onze aandacht met haar samenspel tussen natuurkunde en filosofie. Het is een eenvoudig natuurkundig feit: licht reist met een eindige snelheid. Elke zonnestraal die onze ogen bereikt en de werkelijkheid om ons heen zichtbaar maakt, heeft er acht minuten over gedaan om hier te komen. Het licht van de dichtstbijzijnde ster is vier jaar oud. Veel sterrenstelsels die aan de nachtelijke hemel schitteren, hebben hun fotonen miljoenen of miljarden jaren geleden naar ons gestuurd. Het universum dat we zien is nooit het universum zoals het is, maar altijd het universum zoals het was.
Dit is een diepzinnige metafoor voor het menselijk leven. Als al het licht uit het verleden komt, dan geldt dat ook voor bijna alle verlichting waarmee we onze politieke en morele werkelijkheid trachten te begrijpen. De inzichten die ons leiden, komen niet volledig gevormd nu op dit huidige moment tot stand. Ze komen voort uit opgebouwde ervaring, uit herinneringen, uit verhalen en strijd die ons zijn voorgegaan. Het licht dat we gebruiken om door de crises van vandaag te navigeren, is het licht dat is gegenereerd door eerdere generaties, eerdere keuzes, eerdere fouten.
Moderne samenlevingen denken echter vaak dat ze kunnen functioneren in een eeuwig heden – aangedreven door data, technologie of economische macht. Maar deze illusie is net zo gevaarlijk als ’s nachts zonder lamp lopen. Geschiedenis is geen last, maar een bron van verlichting. Als we die negeren, lopen we blind.
Schaduwen
Het eerste dat de geschiedenis ons biedt is context, zonder welke onze oordelen oppervlakkig worden. Elke natie wordt gevormd door lagen van herinneringen – trauma’s, triomfen, onrechtvaardigheid, vernieuwing – die het heden blijven beïnvloeden. Als we haast niets van deze lagen afweten, interpreteren we gebeurtenissen verkeerd, begrijpen we motivaties verkeerd en schatten we risico’s verkeerd in. Geen enkel hedendaags conflict of politieke crisis kan worden begrepen op basis van alleen de krantenkoppen van de afgelopen 24 uur. Als we het heden observeren zonder kennis van de geschiedenis, verwarren we schaduwen met de werkelijkheid. Leiders zonder historisch bewustzijn, of die het verhaal opzettelijk verdraaien, zijn gevaarlijk.
Ten tweede onthult de geschiedenis patronen. Menselijke samenlevingen gedragen zich niet willekeurig; ze herhalen gedragingen. Agressors testen grenzen. Concessies doen om wille van de lieve vrede, maakt machthebbers brutaler. Democratieën worden zelfgenoegzaam. Economieën die kwetsbaren marginaliseren, zaaien instabiliteit. Leiders die deze patronen negeren, zijn als astronomen die weigeren te leren van het betrouwbare gedrag van sterren: ze kijken keer op keer naar hetzelfde fenomeen zonder de betekenis ervan te erkennen.
Ten derde biedt de geschiedenis morele en strategische waarschuwingssignalen. Wanneer leiders deze signalen niet zien, wordt dat betaald met mensenlevens. Daarom is de metafoor van het licht zo krachtig: de geschiedenis informeert niet alleen, ze waarschuwt ook. Ze stelt ons in staat gevaren te zien voordat ze ons treffen.
Bijbels licht
Hier zien we de relevantie van de Bijbel voor het moderne leven. Het is niet alleen een geestelijke tekst, maar ook een historisch verslag – een verslag dat eeuwen van menselijke beslissingen, mislukkingen, verraad, verzoeningen, vernieuwingen en herstel omvat. De Bijbel is het enige heilige boek dat de geschiedenis serieus neemt. Zowel het Oude als het Nieuwe Testament beginnen met historische boeken die uitleggen wat God in het verleden heeft gedaan, voordat ze overgaan naar boeken die ons vertellen hoe we in het heden moeten leven en wat we van God in de toekomst kunnen verwachten.
De bijbelse geschiedenis laat bijvoorbeeld zien hoe naties ten onder gaan wanneer leiders zonder gerechtigheid naar macht streven. Ze laat zien hoe samenlevingen uiteenvallen wanneer de waarheid wordt verworpen, wanneer de zwakken worden uitgebuit of wanneer leiders vertrouwen op strijdwagens in plaats van op principes. Het beschrijft wat er gebeurt als vrede wordt nagestreefd zonder gerechtigheid. Tegelijkertijd laat het zien hoe gemeenschappen worden vernieuwd door berouw, hoe gerechtigheid het vertrouwen herstelt en hoe nederigheid de deur opent naar echte verzoening. Dit zijn niet alleen religieuze lessen; het zijn politieke en sociale waarheden die herhaaldelijk zijn bevestigd in de loop van de menselijke geschiedenis.
Op dit moment is de behoefte aan historisch en bijbels inzicht bijzonder groot. We worden geconfronteerd met politieke polarisatie, geopolitieke spanningen, democratische achteruitgang en morele verwarring. Er worden vredesplannen voorgesteld die eerder verraad negeren; autoritaire ambities worden onderschat hoewel er duidelijke voorbeelden zijn van waar dat toe kan leiden; en samenlevingen worden verleid om gerechtigheid op te offeren op het altaar van stabiliteit op de korte termijn. Deze mislukkingen zijn niet te wijten aan een gebrek aan intelligentie. Ze komen voort uit handelen zonder verlichting – historisch of bijbels.
Al het licht dat we zien, komt uit het verleden. Dat is een wetenschappelijke waarheid, maar ook een historische en spirituele. Als we met wijsheid willen handelen, gerechtigheid nastreven en vrede willen opbouwen, moeten we putten uit het licht van de verzamelde lessen uit de geschiedenis en het oude licht van de Schrift.
Tot volgende week,
