Moeten de brand in kamp Moria, de dreiging van Downing Street om het internationaal recht te negeren en de protesten van de oppositie in Wit-Rusland en Rusland ons als christenen, zowel leken als leiders, zorgen baren? Of zijn deze kwesties alleen voor politici en experts?
Het is waar dat weinigen van ons zich in de wandelgangen van de macht kunnen begeven. Maar als gelovigen moeten we iets begrijpen van hoe ons burgerschap van ‘het Koninkrijk der hemelen’ ons burgerschap ‘op aarde’ beïnvloedt.
Het christendom is al 2000 jaar wezenlijk betrokken bij politiek. De Bijbel is gebruikt om duidelijk onrechtvaardige regimes, zowel religieus als seculier, te rechtvaardigen. Maar het is ook het bronboek voor visies op een rechtvaardige en vrije samenleving van de hele menselijke familie. Er zijn politieke initiatieven op geïnspireerd en gerechtvaardigd, waaronder welwillende monarchieën, aristocratieën en democratieën.
Ik had gehoopt de rol van het christendom in de ontwikkeling van de moderne democratie te onderzoeken met de Britse auteur Tom Holland en de Indiase filosoof Vishal Mangalwadi in de Schuman Talk van deze maand. Tom was onze eerste gast op de Schuman Talks drie maanden geleden en legde uit dat hij tot zijn verrassing had ontdekt dat het christendom echt het grote idee was dat de westerse wereld heeft gevormd. ‘Als we de vis in een vissenkom zijn, is het water waarin we zwemmen het christendom’, heb ik Tom verschillende keren horen zeggen.
Overdreven?
Dus ik verwachtte dat hij de invloed van het christendom op de opkomst van de democratie zou erkennen, toen hem werd gevraagd commentaar te leveren op de uitspraken van Robert Schuman dat ‘democratie haar bestaan dankt aan het christendom’; dat ‘democratie in wezen evangelisch is omdat liefde haar drijfveer is’; en dat ‘democratie christelijk zal zijn of niet zal bestaan; een antichristelijke democratie zou een parodie zijn die zou wegzakken in tirannie of in anarchie ‘.
In plaats daarvan zei Tom dat hij vond dat Schuman de zaak overdreef. Het was duidelijk dat de democratie van de Grieken was gekomen, zei hij. Hoewel het idee dat iedereen die er belang bij heeft zou moeten kunnen meepraten, voortkwam uit christelijke principes, was het een vergissing om te denken dat dit politieke programma was wat het christendom leerde. Het christendom had ook andere regeringsvormen ondersteund.
Vishal reageerde na dat eerste gesprek live op Facebook met de post: ‘Schuman heeft gelijk; Tom heeft het mis. ‘
Die uitwisseling leidde tot de dialoog van vorige week tussen Tom en Vishal, waarbij ik had gehoopt op enige toenadering. Maar we eindigden echter met meer losse eindjes dan gedeelde opvattingen.
Wat we misten, was naar mijn mening een verkenning van de invloeden die de democratie door de eeuwen heen hebben gevormd, niet alleen als een regeringssysteem, maar als een visie op een rechtvaardige en bloeiende samenleving. Terwijl het oude Athene korte tijd pionierde met een systeem genaamd ‘democratie’ waarin mannelijke eigenaren van onroerend goed collectief politiek gezag kregen, was er geen voortdurende ontwikkeling van dat idee dat leidde tot moderne democratie.
Het spirituele erfgoed van democratie als visie op een rechtvaardige samenleving van werkelijk gelijke en vrije burgers, waar sociale verantwoordelijkheid in plaats van individueel eigenbelang de overhand had, en de kloof tussen rijk en arm is overbrugd, komt niet uit Athene maar uit het oude Israël. Het komt van de profeten en hun messiaanse hoop op de regering van Gods sjalom. Gelijkheid, waardigheid en de onaantastbaarheid van het leven, en dus mensenrechten, kunnen alleen voortkomen uit de opvatting dat elk mens, inclusief elke vluchteling in Moria, is geschapen naar het beeld van de drie-enige God.
Proto-democratisch
Die openbaring ging door tot in het Nieuwe Testament met de verkondiging door Jezus van hetzelfde koninkrijk van sjalom, en de verklaring van Paulus dat er in Christus geen Jood of heiden is, man noch vrouw …. De gemeenschaps-levensstijl van de vroege kerk belichaamde gelijkheid, waardigheid en wederzijdse verantwoordelijkheid. Dat gold ook voor de nieuwe monastieke gemeenschappen die ontstonden als reactie op het compromis van de Constantijnse kerk met haar hiërarchie, macht en rijkdom.
Katholieke proto-democratische principes zijn erkend in het Benedictijnse en Dominicaanse kloosterleven, en de Conciliaire beweging legt de nadruk op volksvertegenwoordiging en regering met instemming van het volk. Sommigen beschouwen de jezuïeten van de contrareformatie, waaronder Suarez en Bellamine, zelfs als ‘grondleggers van het moderne democratische denken’.
John Wycliffe schreef een zin in de proloog van zijn Engelse Bijbelvertaling uit 1384, die eeuwen later beroemd werd doordat Abraham Lincoln hem citeerde:
De Bijbel is voor de regering van het volk, door het volk en voor het volk’ – John Wycliffe
De overgang van deze protodemocratische ideeën van de middeleeuwen naar de moderne tijd is te volgen langs de lijn van Luther, Zwingli, Calvijn, Knox, de wederdopers, hugenoten, quakers, puriteinen, onafhankelijken en anderen, tot de tijden van de Verlichting. Toen werd de visie voor vrijheid, gelijkheid en broederschap losgemaakt van haar theologische wortels. *
* Drie formidabele schrijvers die de ontwikkeling van de moderne democratie van de oudheid tot de middeleeuwen en de renaissance hebben onderzocht zijn: • De Franse katholieke filosoof Jacques Maritain, wiens boek ‘Christendom en Democratie’ (1944) van invloed was op Schumans denken; • De Amerikaanse gereformeerde theoloog Reinhold Niebuhr, die aan de vooravond van een geallieerde overwinning in 1944 ‘Children of Light and Children of Darkness’ schreef; • En de Zuid-Afrikaanse professor John de Gruchy die in de jaren negentig de kerken beschreef als vroedvrouwen van de democratie in Oost-Duitsland en Zuid-Afrika. Dat was in zijn boek uit 1995, ook getiteld ‘Christianity and Democracy’.
Theologische grondslagen voor een rechtvaardige, democratische orde gebaseerd op het nastreven van het algemeen welzijn zijn vandaag de dag dringend nodig, aangezien de liberale visie van individualistisch eigenbelang te wensen overlaat. Het rijke spirituele erfgoed van de democratie moet worden hersteld voordat het verder afdaalt in anarchie en tirannie.
Tot volgende week,
