Een van de meest dramatische ontmoetingen tussen spirituele en militaire macht in de geschiedenis wordt afgebeeld op dit fresco in het Vaticaan, gemaakt in opdracht van de renaissancekunstenaar Rafaël.
In 452 n.Chr. stuurde de Romeinse keizer Valentinianus III paus Leo I naar Mantua in Noord-Italië om te onderhandelen met Attila de Hun. Er heerste grote paniek in Rome toen Attila en zijn alles overwinnende leger naar het zuiden trokken en een spoor van vernieling achterlieten.
Rafaël schilderde dit moment met Leo aan de linkerkant, gekleed in een kegelvormige drievoudige kroon (de ‘triregnum’ die pas eeuwen later werd geïntroduceerd). Attila (waarschijnlijk de figuur in het midden rechts met een rode mantel en een helm met veren) is gealarmeerd door een visioen van de beschermheiligen van Rome, Sint Petrus en Sint Paulus, die in de lucht met getrokken zwaarden te zien zijn en hem waarschuwen de stad te sparen.
Of het nu door dit visioen was of door Leo’s kalme autoriteit en morele moed, Attila liet zich overhalen om zich terug te trekken en de Eeuwige Stad werd van de ondergang gered. Deze ontmoeting versterkte Leo’s reputatie als verdediger van de beschaving en het geloof en leidde tot zijn erkenning als Leo de Grote.
Het fresco van Rafaël siert de omslag van een baanbrekend boek over diplomatie en vredestichting dat meer dan dertig jaar geleden werd gepubliceerd: Religion: the missing dimension of statecraft. Dit weekend heb ik het voorrecht om in de Schuman Talk van deze maand te spreken met dr. Douglas Johnston, de drijvende kracht achter het boekproject en mederedacteur ervan.
Ik ontdekte het boek kort na de publicatie ervan als een van de weinige bronnen in het Engels die het verhaal vertellen van de naoorlogse Frans-Duitse verzoening waarbij Robert Schuman, Konrad Adenauer en Frank Buchman betrokken waren. Ik had echter nooit echt aandacht besteed aan de afbeelding op de omslag, noch aan de relevantie ervan voor het thema van het boek, totdat ik me op dit interview voorbereidde.
Verlichtingsvooroordelen
Dr. Johnston en zijn medewerkers halen voorbeelden aan uit Europa, Midden-Amerika, Azië en Afrika om aan te tonen hoe religie een cruciale rol heeft gespeeld in veel internationale conflicten. Toch heeft de diplomatie deze rol grotendeels genegeerd of verkeerd begrepen. In zijn voorwoord stelt voormalig president Jimmy Carter dat het boek “een uitdaging vormt voor diplomaten en politici, religieuze figuren en leken, analisten en academici”. Want ‘verlichtingsvooroordelen’ hadden geleid tot een neiging ‘om het politieke leven te scheiden van het spirituele leven (en) een essentieel aspect van internationale betrekkingen te negeren – een aspect dat een krachtig instrument kan zijn bij onderhandelingen’.
De strikte scheiding tussen kerk en staat in Amerika had velen ongevoelig gemaakt voor het feit dat een groot deel van de rest van de (niet-westerse) wereld niet op een soortgelijke basis functioneerde. Voor meer dan tachtig procent van de wereldbevolking was religie een belangrijk onderdeel van het sociale en politieke leven. Amerikaanse buitenlandse beleidsmakers waren bijvoorbeeld vaak onvoldoende toegerust om te gaan met situaties waarbij andere natiestaten betrokken waren en waarbij religieuze doctrines nauw verweven waren met politiek en economie.
Dit leidde soms tot ondoordachte beleidskeuzes, schreef Dr. Johnston, met name in de Amerikaanse betrekkingen met landen in het Midden-Oosten. “We hebben ook onvoldoende oog voor de transformatiemogelijkheden die ontstaan wanneer de partijen die bij een conflict betrokken zijn, kunnen worden aangesproken op basis van gedeelde spirituele overtuigingen of waarden. Onder de juiste omstandigheden kunnen partijen op een hoger niveau van vertrouwen opereren dan anders mogelijk zou zijn in de realpolitik.”
Dit boek en het International Centre for Religion and Diplomacy dat hij in 1998 oprichtte, hebben Dr. Johnston tot de erkende ‘vader van de op geloof gebaseerde diplomatie’ gemaakt. Hij was de jongste officier in de marine (27 jaar) die in aanmerking kwam voor het commando over een nucleaire onderzeeër, was adjunct-assistent-secretaris van de marine en behaalde een doctoraat in politieke wetenschappen aan de universiteit van Harvard. Hij heeft zich ingezet voor vredesopbouw in tal van brandhaarden, waaronder Soedan, Kasjmir, Pakistan, Afghanistan, Iran, Syrië, Jemen, Colombia en Saoedi-Arabië.
Eerstehulpverleners
Doug, zoals hij het liefst wordt aangesproken, richt zich nu ook op Oekraïne, waar op geloof gebaseerde actoren en burgerleiders vaak als eerstehulpverleners optreden: ze transformeren kerken en moskeeën tot opvangcentra, organiseren lokale voedselverdeling, leiden traumahulpgroepen en ondersteunen de culturele verbondenheid. Maar, ondanks hun impact, opereren deze groeperingen grotendeels geïsoleerd, gemarginaliseerd van formele politieke en vredesprocessen.
Door deze versnippering ontbreekt het bij de nationale herstelinspanningen aan directe input van vertrouwde, vooraanstaande groeperingen, stelt hij. Door de Oekraïense gemeenschap en het morele leiderschap te activeren, worden lokale groeperingen essentiële architecten van humanitaire actie en maatschappelijk herstel.
Nu Oekraïne zich in een onzekere geopolitieke situatie bevindt, kunnen geloofsleiders en gemeenschapsleiders een strategisch urgente rol spelen. Als bemiddelaars, pleitbezorgers en heelmeesters kunnen zij een essentieel tegenwicht bieden aan de politieke impasse en sociale uitputting. Doug is ervan overtuigd dat religieuze en maatschappelijke actoren het komende jaar een cruciale rol zullen spelen bij het aandringen op onderhandelingen, het in stand houden van de solidariteit tussen de gemeenschappen en het voorbereiden van de gemeenschappen op de genezing en het compromis die vrede vereist.
Welke richting het conflict ook opgaat, deze netwerken blijven essentieel om verdere versnippering te voorkomen, ontheemde gezinnen te ondersteunen en de hoop en volharding onder de Oekraïense bevolking te behouden.
Tot volgende week,
