Vlaggen over de hele wereld hangen halfstok terwijl katholieken en mensen van goede wil wereldwijd rouwen om het overlijden van paus Franciscus.
We bevinden ons in een zeer fragiel geopolitiek moment waarin veel op het spel staat, vooral in Oekraïne en Gaza. Terwijl wereldleiders samenkomen in Rome voor de begrafenis van Franciscus, hebben de commissies buitenlandse zaken van Groot-Brittannië, Frankrijk, Tsjechië, Litouwen, Letland, Estland en Oekraïne er bij Amerika op aangedrongen om Rusland niet langer te paaien.
In Franciscus heeft de wereld een stem verloren voor compassie, gerechtigheid en waarheid wanneer dat het meest nodig is. Zijn herinnering aan Amerikaanse leiders over de barmhartige Samaritaan vorige week bijvoorbeeld, was een tijdige berisping van het huidige vreemdelingenhaatbeleid dat angst zaait onder miljoenen. Wie er ook paus wordt, hij heeft een wereldwijde morele stem wiens standpunt over migratie, oorlog, klimaatverandering, armoede en sociale rechtvaardigheid wereldwijd gewicht in de schaal legt. Het leiderschap van een van ’s werelds meest invloedrijke en oudste instellingen zou ons allemaal aan moeten gaan.
Het heeft een kleurrijke geschiedenis met zowel heiligen als zondaars. Onlangs nog werd de centrale rol van Johannes Paulus II in de val van het communisme universeel erkend en kreeg zijn heiligverklaring een impuls. Benedictus XVI won het respect van secularisten zoals Jürgen Habermas, bevorderde milieubewustzijn en toonde nederigheid in de eerste pauselijke aftreden in 700 jaar. Franciscus voelde zich verbonden met de armen, onderdrukten, marginalen en kwetsbaren en waste zelfs de voeten van straatmensen.
Daarentegen waren er in de tiende eeuw al zeven of acht pausverkiezingen geweest voordat de 18-jarige paus Johannes XII in 955 werd geïnstalleerd voor een negenjarig bewind dat later de Heerschappij van de Hoeren of de Pornocratie werd genoemd. Dit Saeculum obscurum, ‘duistere tijdperk’, eindigde toen Johannes stierf aan een beroerte terwijl hij vermoedelijk in bed lag met een getrouwde vrouw – een van de dieptepunten in de geschiedenis van het pausambt.
Anders
De wereldgeschiedenis had er heel anders uit kunnen zien als paus Adrianus VI niet al na een jaar in functie, 1522-23, was gestorven (door vergiftiging?). Hij probeerde de corruptie en immoraliteit in het Vaticaan uit te roeien, brandstof voor het vuur van Luther, na een reeks corrupte niet-zo- Heilige Vaders. Alexander VI (1492 tot 1503) had verschillende minnaressen en verwekte talloze buitenechtelijke kinderen bij zijn getrouwde minnares. Paus Julius II (1503 tot 1513), die de bijnaam ‘de Krijgerpaus’ kreeg vanwege zijn onophoudelijke oorlogen, werd ook beschuldigd van ontuchtige seksuele handelingen omdat hij ‘een sodomiet was met schandelijke zweren’. Paus Leo X (1513 tot 1521) promootte aflaten om pauselijke schulden en de bouwkosten van de Sint-Pieters te dekken. Hij bood gelovigen een deal: betalen voor hun zonden of niet naar de hemel gaan. ‘Transactioneel’ zou hem goed hebben omschreven.
Adrianus was in Spanje toen hij in 1521 werd gekozen. Hij was geschokt toen hij het ‘nieuws’ maanden later eindelijk hoorde. Zijn reputatie van integriteit, vroomheid, morele ernst en bestuurlijke bekwaamheid had blijkbaar een aantal kardinalen aangesproken die ziek waren van de corruptie, wereldsheid en chaos in Rome. Adrianus was Nederlander van geboorte en mentor van zowel Erasmus als de jonge Karel V. Hij was opgeleid en beïnvloed door de Moderne Devotiebeweging die de nadruk legde op het vrome leven van eenvoud, nederigheid en discipelschap zoals geleefd in De navolging van Christus – de titel van het beroemde boek van Thomas a Kempis.
Toen hij eindelijk in Rome verscheen, bijna acht maanden na zijn verkiezing, verklaarde Adrianus dat de slechte reputatie van Rome het gesprek van de hele wereld was. Hij spoorde de kardinalen aan om corruptie en luxe uit te bannen en het goede voorbeeld te geven door samen met hem voor hervorming te gaan. Hij stuitte op norse weerstand. Het systeem bleek te diep geworteld voor hem om te kunnen omverwerpen. Volkomen gefrustreerd stierf hij in september 1523.
In een terugkeer naar de wereldse status quo was de opvolger van Adrianus de neef van Leo X. Paus Clemens VII (1523 tot 1534) veranderde zijn politieke standpunten in die van degene die op dat moment het machtigst en rijkst was. Onder andere Karel V beschuldigde Clemens ervan een herder te zijn die zijn kudde in de steek liet en terugkeerde als wolf.
Pleitbezorger
Op 5 mei komen kardinalen uit alle hoeken van de wereld bijeen in het Vaticaan om het proces van het kiezen van een opvolger te beginnen. De film Conclave gaf ons een inzichtelijk en dramatisch beeld van de wisselwerking tussen politiek gemanoeuvreer en spiritueel onderscheidingsvermogen, waarbij regionale invloeden, theologische accenten en antwoorden op hedendaagse uitdagingen een rol spelen. We kunnen allemaal bidden voor Gods Geest om de kardinalen te leiden bij het kiezen van een waardige opvolger van de nalatenschap van recente pausen. Moge hij (zou het ooit een ‘zij’ kunnen zijn?) een sterk pleitbezorger zijn van de waarden en visie van Gods Koninkrijk van vrede, waarheid en gerechtigheid.
Recente conclaven hebben slechts twee of drie dagen geduurd. Als we op 9 en 10 mei in Warschau bijeenkomen voor het State of Europe Forum om als christenen na te denken over onze antwoorden op de vele uitdagingen van vandaag, hebben we waarschijnlijk de woorden al gehoord: Habemus papum – ‘we hebben een paus’.
