Er is een lange lijst van profeten en geestelijke leiders die de waarheid durfden te spreken tegen heersers die door God gewijde drempels overschreden – vaak tegen hoge kosten.
Hun voorbeelden zouden ons vandaag de dag moeten aanmoedigen om onze stem te verheffen en niet te buigen voor de macht zoals volgzame geestelijke, vooral wanneer deze leiders beweren dat ze de Christelijke erfenis verdedigen.
Mozes confronteerde Farao (Exodus 5). Samuël berispte de onwettige offers van koning Saul (1 Sam 13). Nathan noemde Davids overspelige en moorddadige affaire met Bathseba (2 Sam 12). Elia stond op tegen Achab (1 K 18). Jesaja nam Hizkia op de korrel (Js 39). Johannes de Doper berispte Herodes omdat hij met de vrouw van zijn broer trouwde – wat leidde tot zijn executie (Lc 3).
Ambrosius, de vierde-eeuwse bisschop van Milaan, verbood keizer Theodosius de eucharistie nadat hij opdracht had gegeven tot een wraakzuchtige slachting van 7000 mannen, vrouwen en kinderen. Het verbod duurde acht maanden voordat Theodosius echt berouw toonde (zie het schilderij van Peter-Paul Ruben hierboven).
Alcuinus, de Anglo-Keltische monnik, corrigeerde zijn baas Karel de Grote, de eerste Heilige Roomse Keizer, die ook bekend stond als ‘de slachter van de Saksen’ vanwege zijn tactiek om mensen te doden die weigerden zich tot het christendom te bekeren. Het woord van God moet worden verspreid door overreding, drong Alcuinus aan, niet door het zwaard.
De weigering van Thomas à Becket om Henry II absoluut trouw te blijven leidde tot zijn moord in de kathedraal van Canterbury. Thomas More werd onthoofd op Tower Hill in Londen omdat hij trouw aan God verkoos boven Henry VIII.
Meest kwetsbaar
Bonhoeffer verzette zich tegen Hitler en de nazificatie van zijn eigen Duitse Evangelische Kerk, waarvan de leiders de opkomst van de dictator verwelkomden in de sterke ban van het nationalisme. Martin Luther King trotseerde de segregatie-autoriteiten en de FBI in zijn strijd voor rechtvaardigheid en gelijkheid.
Nelson Mandela en Desmond Tutu verzetten zich tegen de apartheidsregimes in Zuid-Afrika. Alexei Navalny stelde de corruptie van het Poetin-regime aan de kaak en betaalde daarvoor deze maand een jaar geleden de ultieme prijs in een maximaal beveiligde gevangenis in de Arctische regio.
Nog maar een paar dagen geleden was de wereld er getuige van hoe een bisschop in Washington de pas geïnaugureerde Amerikaanse president durfde te herinneren aan zijn verantwoordingsplicht tegenover God, door hem te smeken medelijden te hebben met de meest kwetsbaren in de samenleving en “met diegenen in onze gemeenschappen van wie de kinderen vrezen dat hun ouders zullen worden weggenomen”.
De bisschop had ons allemaal kunnen herinneren aan wat de Heer van ieder van ons verlangt: recht doen, barmhartigheid liefhebben en nederig wandelen met onze God (Micha 6:8). Het tegenovergestelde van deze deugden zijn de ondeugden van onrechtvaardigheid, wraak en hoogmoed, die veel te vaak voorkomen in de krantenkoppen van vandaag.
Dit zijn uitdagende dagen voor ons allemaal met de opleving van nationalisme, extreemrechtse houdingen en simplistische populistische oplossingen voor complexe problemen. We kunnen gemakkelijk in de verleiding komen om onze mening voor onszelf te houden en de reactie van de sterke man te onderschrijven in deze dagen van toenemende botheid tegenover buitenlanders, andersdenkenden en degenen die we tot zondebok maken voor de problemen in onze wereld. De parallellen met eind jaren dertig zijn verontrustend. De democratie wordt op vele fronten ondermijnd.
Kleine luyden
Ik heb vaak de Britse filosoof John Stuart Mill geciteerd, die waarschuwde: ‘Laat niemand zijn geweten sussen door het waanidee dat hij geen kwaad kan doen als hij niet meedoet en geen mening vormt. Slechte mensen hebben niets meer nodig om hun doel te bereiken dan dat goede mensen toekijken en niets doen.’
In de Schuman Talk van deze maand, op 9 februari, komt Matthew Kaemingk aan het woord. Hij is auteur van een boek waarin hij pleit voor een hedendaagse toepassing van de ideeën van Abraham Kuyper over wat hij een christelijk pluralisme noemt, dat ruimte maakt voor de verschillende wereldbeelden in onze huidige samenleving. Christenen zijn niet geroepen om te proberen de samenleving opnieuw te domineren zoals in het voorbije tijdperk van het christendom. Alleen Christus is soeverein, niet christenen. Het is een grote vergissing om te streven naar christelijke hegemonie, schrijft Kaemingk in zijn boek Christelijke gastvrijheid en moslimimmigratie in een tijd van angst.
Hij citeert Kuyper als hij erop aandringt dat een gezonde politieke cultuur afhankelijk is van christenen die diep betrokken zijn bij een grote verscheidenheid aan sociale sferen – als ouders en buren, leraren en kunstenaars, schrijvers en artsen, ondernemers en evangelisten. De hoop op democratie lag niet in de staat, maar in de levens van wat Kuyper de kleine luyden noemde, het gewone volk, die als zout en licht optraden.
Het State of Europe Forum in Warschau, 9 en 10 mei, zal ook ingaan op deze uitdaging van het leven in een gepolariseerde wereld waar extreem-rechtse politici aanspraak maken op de christelijke erfenis, maar nalaten gastvrijheid, genade, gerechtigheid, mededogen, liefde en nederigheid te tonen. Meer informatie en inschrijvingen volgen binnenkort. Houd deze ruimte in de gaten!
Tot volgende week,
