De naam Bob Goudzwaard zal misschien niet algemeen bekend zijn onder de lezers van Weekly Word – maar hij verdient dat wel.
Na zijn overlijden afgelopen weekend hier in Nederland, 90 jaar oud, eerden overlijdensadvertenties in zowel seculiere als christelijke Nederlandse kranten hem als een christelijke, politieke econoom en geleerde die consequent verankerd was in Bijbelse gerechtigheid en liefde voor de naaste.
Zijn leven, werk en geschriften zijn al meer dan vijftig jaar een baken voor mij. Een van zijn eerste boeken was Schaduwen van het groei-geloof (1974), waarvan de titel wees op een terugkerend thema in zijn werk, de ‘economie van het genoeg’. Andere titels die hij (mede-)schreef geven aan dat hij voor mij gedurende deze vijf decennia een constante bron van inspiratie is geweest in mijn eigen zoektocht naar een publieke theologie die onze wereld van vandaag beter doet begrijpen: Kapitalisme en vooruitgang (1976); Genoodzaakt goed te wezen (1981), Genoeg van teveel, genoeg van te weinig (1985); Van grenzen weten (2006), Hope in troubled times (2007); Beyond the modern age (2017).
Goudzwaard was bekend in kringen die beïnvloed waren door Abraham Kuyper in Nederland, Noord-Amerika, Korea en Zuid-Afrika. Ik ontmoette hem voor het eerst in het Nederlandse L’Abri centrum nabij Utrecht in 1975, kort nadat ik in Nederland was aangekomen. Hij was, zoals een overlijdensadvertentie deze week opmerkte, ‘uitzonderlijk vriendelijk en bescheiden’.
Radicaliteit
Op dat moment gaf hij leiding aan de fusie van Kuypers partij, de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), met de Katholieke Volkspartij (KVP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU) tot het Christen-Democratisch Appèl, het CDA, nadat hij al vier jaar voor de ARP in de Tweede Kamer had gezeten. Vanaf 1971 doceerde hij economie en sociale filosofie als hoogleraar aan de Vrije Universiteit, opgericht door Kuyper in Amsterdam. Al in de jaren ‘60 adviseerde hij de Nederlandse premier over de oprichting van een Europese Economische Unie. Later in de jaren ‘90 was hij voorzitter van de Europese Oecumenische Commissie voor Ontwikkeling in Brussel.
Goudzwaard bestreed voortdurend de onderliggende seculiere aannames van de heersende economie en zag ‘de unieke radicaliteit van het evangelie’ als het ontmaskeren van ‘de rol van demonische macht in een welvarende samenleving’. Hij geloofde dat economie geëvalueerd moest worden in de totale context van de menselijke ervaring, inclusief de ethische en geloofsdimensies. Voorafgaand aan het rapport van de Club van Rome uit 1972 pionierde hij in zijn proefschrift uit 1970, Ongeprijsde schaarste, met een ‘economie van zorg’ voor schaarste in het milieu, zoals schone lucht, schoon water en vruchtbare grond, die stuk voor stuk onbetaalbaar zijn, maar toch een echte economische waarde hebben.
Hij ontwikkelde zijn begrip van de ideologieën van onze tijd, zoals kapitalisme, socialisme, nationalisme, conservatisme en liberalisme, als afgoden. Wanneer een ideologie een deel van Gods goede geschapen orde verabsoluteert, wordt het een afgoderij, een valse openbaring van ‘schepping, zondeval en verlossing’ door een pseudo-oplossing te bieden voor het vermeende kernprobleem in de wereld.
Beelden
Dertig jaar geleden schreef hij in dagblad Trouw over de strijd om de ziel van Europa, waarbij hij vraagtekens plaatste bij de houdbaarheid van de verschillende beelden die werden gebruikt om een continent te beschrijven dat zich ontworstelde aan de verdeeldheid uit de tijd van de Koude Oorlog. Lech Walesa had het over het fort Europa, het zichzelf verrijkende westen nog steeds gescheiden van het oosten door een zilveren gordijn. Maggie Thatcher gaf de voorkeur aan Europa als mozaïek, terwijl Michail Gorbatsjov sprak over het Europese huis dat velen onder zijn dak beschutte.
Maar deze modellen missen de diepere, spirituele component die gewoonlijk in politieke en economische discussies wordt gemeden, stelde Goudzwaard. Aan de andere kant had Jacques Delors (‘Een politicus met visie’) een beroep gedaan op de kerken van Europa om te helpen een ‘ziel voor Europa’ te vinden. Daar ligt het kernprobleem, analyseerde hij. Europa, bakermat van de democratie en de moderne wetenschap, was ook de oorzaak van beide wereldoorlogen. Europa, de bron van ‘s werelds grote revoluties, werd nu geconfronteerd met het failliet van al haar ideologieën.
‘Fort’, ‘mozaïek’ en ‘huis’ zijn inadequate beelden, betoogde hij. Jezus’ gelijkenis van de verloren zoon doet echter recht aan het diepe kwaad van een continent dat zijn autonomie had uitgeroepen en zijn erfenis snel aan het verkwanselen was. En toch bood dat beeld ook hoop! Europa moest tot bezinning komen, zijn illusies van zich afwerpen en terugkeren naar de wachtende Vader. Alleen dan kon een verloren Europa zijn oorsprong en bestemming heroverwegen en zijn ziel terugvinden.
Mijn laatste contact met Goudzwaard, meer dan tien jaar geleden, was tijdens een conferentie over Kuyper aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, toen hij tijdens de lunch in de kantine vrijuit met een kleine groep van ons zat te praten.
Hij is niet meer onder ons – maar zijn geschriften blijven. Als we over minder dan twee weken samenkomen in Brussel, op 9 mei, de Dag van Europa, voor een Europese Studiedag in de Kapel voor Europa, en daarna op het State of Europe Forum, 10 en 11 mei, doen we er goed aan om te putten uit Bobs nalatenschap van ‘hoop in moeilijke tijden’.
Tot volgende week,
