Begin vorige week was ik met een groep van dertig Nederlanders in Brussel voor een wandeling door de Europese sector onder leiding van twee ervaren Nederlandse journalisten, Bert en Tijn.
Voor de meesten met wie ik sprak was Brussel een tamelijk onbekende stad. Om heel verschillende redenen waren ze ingegaan op de uitnodiging van de website Brusselse Nieuwe om een kijkje te nemen achter de schermen van de macht in Het Brusselse Moeras, de titel van een boek dat de journalisten hebben geschreven.
Hoewel ik al meer dan dertig jaar bij Brussel betrokken ben en les heb gegeven over de geschiedenis en de werking van de verschillende EU-instellingen, wilde ik graag nieuwe perspectieven leren kennen door de ogen van anderen. Bert en Tijn vertelden anekdotes over de zelfkant van Brussel, over de machtsstrijd tussen te grote ego’s, over stagiairs en politieke sjacheraars, en over de ‘Prins der Duisternis’ – een machtige en goed ingewijde ambtenaar die bekend staat om het achter de schermen manipuleren van beslissingen.
Hun verwijzing naar het moeras is zowel figuurlijk als letterlijk bedoeld. De Maalbeek, ooit een open riool dat door de stad stroomde, werd in 1872 ondergronds geleid. Hij blijft echter schade aanrichten aan gebouwen in de stad. Maalbeek is de naam van het metrostation in de Europese sector dat bekend is geworden door de zelfmoordaanslag waarbij in 2016 35 mensen om het leven kwamen.
Het gebouw van het Europees Parlement, met zijn ronde auditorium voor parlementaire vergaderingen, is bovenop het moeras van Maalbeek gebouwd. Onlangs werd ontdekt dat het gebouw aan het verzakken is – met ongeveer een centimeter per jaar. Het gevolg is dat in de ondergrondse parkeergarages schimmel op de muren groeit. Emmers staan strategisch opgesteld om het sijpelende water op te vangen. De toekomst van de parlementsgebouwen is ongewis.
Dat is hoe veel eurosceptici de toekomst van het Europese project zien. Voor hen bevestigt het moerasbeeld hun angsten en kritiek op ‘Brussel’, de onofficiële hoofdstad van Europa, gevoed door het populisme en nationalisme van de afgelopen jaren. Natuurlijk, ieder centrum dat machtige ego’s, goudzoekers en enorme sommen geld aantrekt, biedt materiaal voor journalisten die op zoek zijn naar schandalen.
De Franse filosoof en christelijke denker Blaise Pascal merkte echter scherpzinnig op dat ‘het geloof genoeg licht biedt voor wie wil geloven, en genoeg schaduwen om hen te verblinden die dat niet doen’. Ook Brussel biedt veel ruimte aan interpretaties volgens onze vooroordelen. Brussel weerspiegelt het brede scala aan ideeën, ideologieën en filosofieën die in de loop der eeuwen in de Europese geschiedenis zijn ontstaan.
Beknot
Sommige daarvan worden weerspiegeld in het veelgeprezen Huis van de Europese Geschiedenis, dat zich in een park achter het Europees Parlement bevindt. In een poging om een welkom Europees perspectief te bieden als alternatief voor op de eigen natie gerichte geschiedenislessen waarmee de meesten van ons zijn opgegroeid, biedt het helaas een zeer beknotte kijk op de wortels van Europa en de Europese waarden. Na een korte presentatie van de Griekse mythe van Europa en Zeus, krijgen bezoekers een inleiding in verlichting en mensenrechten. Het historische feit dat Europa primair werd gevormd als een gemeenschap van volkeren die het christelijk geloof beleden, de ware bron van mensenrechten, wordt genegeerd.
Mijn blik op Brussel werd echter verrijkt toen we van het Luxemburgplein en de gebouwen van het Europees Parlement langs de verschillende permanente vertegenwoordigers (dat zijn de nationale ambassades bij de EU, 27 in totaal) liepen, langs de vele mediagebouwen die in 24 officiële talen nieuws en meningen verspreiden, langs andere gebouwen die de inspanningen van de provincies van de lidstaten faciliteren en die allemaal lobbyen voor subsidies, en langs de alomtegenwoordige restaurants waar deals worden gesloten. Brussel faciliteert een constante ketel van gesprekken tussen lidstaten en EU-instellingen, en zelfs niet-lidstaten, over kwesties die ons dagelijks leven in Europa en daarbuiten beïnvloeden. De woorden van Churchill kwamen in me op: ‘Jaw, jaw, jaw is better than war, war, war’ (Klets, preek, praat is beter dan oorlog, oorlog, oorlog’).
Uiteindelijk beklommen we de trappen om uit te komen bij het gebouw van de Raad van de Europese Unie. Daar komen de ministers van de lidstaten regelmatig bijeen om te beslissen over voorstellen die zijn opgesteld door de Europese Commissie in het Berlaymontgebouw aan de overkant. Commissievoorzitter Ursula van der Leyen, die afgelopen week in Straatsburg met haar State of the European Union het parlementaire jaar opende, woont en werkt op de bovenste verdieping van het Berlaymont, met uitzicht op de Robert Schumanrotonde.
Ah, Schuman! Zijn naam was nog niet genoemd.
Beslissend moment
Het was in 1991 in de kelder van Berlaymont dat ik voor het eerst het verhaal van Schuman hoorde, verteld door een christelijke ambtenaar van wat toen nog de Europese Gemeenschap was. Schuman was de sleutelfiguur in het verhaal van vergeving en verzoening, voornamelijk tussen de Fransen en de Duitsers, zonder wie de Europese integratie nooit begonnen zou zijn. Hij werd erkend als de ‘Vader van Europa’ toen hij terugtrad als de eerste voorzitter van de voorloper van het huidige Europees Parlement.
Op een gegeven moment werd Europadag terloops genoemd. Aan het einde van de rondleiding vroeg ik wie van onze groep wist wat of wanneer de Dag van Europa was. Behalve Bert en Tijn wist niemand het. Toch is die dag, 9 mei, in mijn ogen een beslissend moment in de naoorlogse Europese geschiedenis. Hij herdenkt de drie minuten durende toespraak die Robert Schuman op die datum in 1950 hield, die het proces van Europese integratie in gang zette, en die leidde tot de EU van vandaag. Het was het begin van de drooglegging van het moeras van haat, bitterheid en gebrokenheid in het naoorlogse Europa. De toespraak stelde samenwerking en solidariteit voor met het oog op het algemeen welzijn en de wereldvrede. In minder tijd dan het kost om een kop koffie te zetten, legde Schuman de fundamenten van het Europese huis waarin tegenwoordig 450 miljoen Europeanen in vrede samenleven. Het is een dag die gevierd wordt door dankbare jongere leden van de EU, maar helaas totaal genegeerd wordt in, bijvoorbeeld, Nederland.
Ik noem het graag de Dag van de Interafhankelijkheid, een dag om te vieren dat we deel uitmaken van de Europese familie van volkeren, mogelijk gemaakt door vergeving en verzoening, naar het voorbeeld van Schuman. Ondanks Brexit zijn integratie en Europese solidariteit weer gaan herleven, grotendeels als reactie op de agressie van Poetin.
Er is dus nóg een verhaal te vertellen over Brussel. Ben je geïnteresseerd om me daarin volgend voorjaar te vergezellen, te beginnen met het Schuman-verhaal, te leren over het werk van enkele van de christelijke lobbygroepen en te eindigen in het Parliamentarium, een interactief museum dat onderzoekt hoe we samen, door middel van dialoog, de toekomst van Europa vorm kunnen helpen geven?
Zo ja, laat het me weten en ik hou je op de hoogte.
