Afgelopen woensdag 17 juli was het tien jaar geleden dat vlucht MH17 van Malaysia Airlines boven Oekraïne neergeschoten. Door Rusland gesteunde rebellen vuurden een BUK-raket af waardoor 298 passagiers en bemanningsleden omkwamen. Onder hen 80 kinderen.
De pijn, het verlies, de verwarring en de woede van de families en vrienden, in het bijzonder die van de 196 Nederlandse slachtoffers, werd afgelopen week in vier aangrijpende en sombere tv-documentaires gedeeld met het bredere Nederlandse publiek. Kijkers hoorden zowel de voormalige als de huidige Nederlandse premier, Mark Rutte en Dick Schoof, de toenmalige Nationaal Coördinator voor Veiligheid en Terrorismebestrijding, de intensieve diplomatieke activiteiten achter de schermen beschrijven om bergings- en onderzoeksteams toe te laten tot het kwetsbare oorlogsgebied.
Plaatselijke Oekraïners beschreven de traumatische ervaring van het zien van menselijke lichamen en lichaamsdelen die vlakbij neerregenden in de maïs- en zonnebloemvelden in de oostelijke regio Donetsk.
Naast Nederland waren de slachtoffers van veertien nationaliteiten: Maleisië, Indonesië, het Verenigd Koninkrijk, België, Duitsland, de Filippijnen, Canada, Nieuw-Zeeland, Vietnam, Israël, Italië, Roemenië, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika.
Tijdens een omvangrijke en complexe internationale operatie werden bijna alle menselijke resten geborgen en gerepatrieerd voor de pijnlijke en hartverscheurende taak om de lichaamsdelen te ordenen. Genoeg vliegtuigfragmenten werden geborgen en naar Nederland teruggebracht om de romp van de Boeing 777 te reconstrueren, essentieel voor het juridische onderzoek.
Terwijl het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de zaak nog in behandeling heeft, vond een Nederlandse rechtbank in 2022 duidelijk bewijs dat het vliegtuig was neergeschoten door een Russisch raketsysteem en dat Moskou vanaf mei 2014 ‘algehele controle’ had over de strijdkrachten van de separatistische ‘Volksrepubliek Donetsk’ in Oost-Oekraïne. Twee Russen en een pro-Russische Oekraïner werden bij verstek veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen voor meerdere moorden.
Aanvankelijk gaf het Kremlin Oekraïne de schuld van het neerschieten, maar het blijft elke verantwoordelijkheid ontkennen en weigert mee te werken aan het internationale onderzoek, zodat de verantwoordelijken niet voor de rechter hoeven te verschijnen.
17 juli 2014 was de Nederlandse 9/11. Per hoofd van de bevolking kwamen die dag meer Nederlanders om het leven dan Amerikanen op 9/11. Nu verankerd in het collectieve geheugen van een natie die in recente generaties grotendeels bewaard bleef voor oorlog, terrorisme of natuurrampen, leidde de tragedie tot de eerste nationale rouwdag sinds de jaren ‘60. Ze wordt jaarlijks herdacht op 17 juli.
Monument
Vlak ten westen van Schiphol, waar het vliegtuig naar Kuala Lumpur was opgestegen, is het Nationaal Monument MH17 opgericht. Het monument wordt omringd door een herdenkingsbos van 298 bomen, één voor elk slachtoffer, geplant in de vorm van een groen herdenkingslint. Een ring van zonnebloemen omzoomt de bomen en straalt in juli een gouden gloed uit wanneer ze in bloei staan, een herinnering aan die zonnebloemvelden in Oost-Oekraïne.
Middelpunt van het gedenkteken is een gepolijste, metalen vliegende schotelvorm waarin de namen van alle slachtoffers zijn gegraveerd. Individuele namen staan ook op plaquettes op elke boom. Een klein leger vrijwilligers zwermt elke maandag uit over de plek om de plaquettes te poetsen, het gras te maaien en de randen te knippen.
Bij de landelijk uitgezonden herdenkingsdienst op woensdag waren 1500 aanwezigen, onder wie familieleden, koning Willem-Alexander, Mark Rutte, Dick Schoof en vertegenwoordigers van de landen van andere slachtoffers. Familie na familie kwam naar voren om in een emotioneel half uur de namen van de omgekomenen voor te lezen, eindigend in twee minuten stilte.
En toch…
Hoe tragisch deze doden ook waren, het neerhalen van MH17 was een voorbode van ergere dingen die zouden komen. Bij het aantal doden en gewonden aan zowel Oekraïense als Russische zijde sinds de invasie vallen de 298 opgeschreven namen qua aantal in het niet.
Op de tweede verjaardag van de Russische invasie, vijf maanden geleden, bevestigde president Zelenksky dat tot dan toe 31.000 Oekraïense soldaten in het conflict waren gedood. Amerikaanse schattingen zijn meer dan het dubbele.
Instinctief willen we vermijden na te denken over de implicaties van zulke aantallen. Toch moeten we even stilstaan bij de verwoestende uitwerking op de levens van duizenden, eigenlijk miljoenen Oekraïense vrouwen, echtgenoten, kinderen, ouders, familieleden en vrienden. Tijdens een bezoek aan Kiev zag ik op de muur van het Michaëlsklooster duizenden foto’s van soldaten die aan het oostfront zijn gesneuveld, elk met een netwerk van geliefden wier harten zijn gebroken.
Erger nog is het met de Russische slachtoffers. Het eerste jaar van de oorlog in Oekraïne was 35 keer dodelijker dan Afghanistan. Er vallen onevenredig veel slachtoffers in regio’s die het verst van Moskou liggen. Alleen al in de afgelopen twee maanden zijn zo’n 70.000 Russische soldaten gesneuveld – 1000 per dag! De autoriteiten hebben geen respect voor het leven van hun eigen burgers en passen barbaarse ‘gehaktmolen’-tactieken toe. Massale infanterieaanvallen, zoals in de Eerste Wereldoorlog, worden uitgevoerd om de verdediging in aantallen te overweldigen.
Dit alles benadrukt de obsceniteit van politici, aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, die oproepen om de steun aan Oekraïne stop te zetten onder het valse mom van vrede.
Tot volgende week,
