In een oorlog is de waarheid het eerste slachtoffer. Nergens is dit duidelijker dan in de lange en wrede campagne die Moskou voert – niet alleen tegen de soevereiniteit van Oekraïne, maar ook tegen zijn identiteit.
In de komende vier Weekly Words zullen we onderzoeken hoe het verhaal van Oekraïne is gekaapt en gemanipuleerd tot mythen en verhalen die in Moskou zijn verzonnen. Controle over de geschiedenis is controle over mensen. En eeuwenlang, van tsaristische keizers tot Sovjetdictators tot het huidige Kremlinregime, heeft Rusland getracht Oekraïne te domineren, niet alleen met legers, maar ook met een vervalst verleden.
Oekraïne wordt in de Russische mythologie vaak afgeschilderd als “Klein-Rusland” – een jonger broertje, geen aparte natie. Dit verhaal vindt zijn oorsprong in de keizertijd, toen tsaren een culturele afstamming verzonnen die Moskou verbond met het middeleeuwse koninkrijk Kyivan Rus’, met als centrum Kiev. Daarmee veegden ze het politieke en spirituele erfgoed van Oekraïne van tafel en claimden ze het voor Rusland. In deze versie van de geschiedenis wordt Oekraïne niet gekoloniseerd, maar ‘teruggezet’ naar een rechtmatig geheel.
Stalin nam deze mythen over en gaf ze institutionele macht. Na de kortstondige onafhankelijkheid van Oekraïne tussen 1917 en 1921 nam het Rode Leger het land met geweld op in de Sovjet-Unie. Hoewel Oekraïne nominaal een Sovjetrepubliek was, had het geen echte autonomie. Stalins tactieken waren niet alleen politiek, maar ook cultureel, psychologisch en historisch. De Sovjetstaat herschreef schoolboeken, criminaliseerde de Oekraïense taal en literatuur, zuiverde wetenschappers en overspoelde het openbare leven met Russische verhalen. Het was niet genoeg om het land van Oekraïne te overheersen – Stalin vond het ook nodig om te bepalen hoe Oekraïners het verleden zagen.
Belasterd, ontmanteld, vernietigd en vermoord
Deze historische manipulatie was niet subtiel. Oekraïense onafhankelijkheidshelden werden belasterd. De Oekraïense orthodoxe kerk werd ontmanteld. Tijdens de “geëxecuteerde renaissance” werden honderden Oekraïense dichters, toneelschrijvers en intellectuelen vermoord. Ondertussen werden monumenten gesloopt, stadsnamen gerussificeerd en werd de Oekraïense taal uit het openbare leven verdreven. Wat overbleef was een uitgeholde versie van Oekraïne – bruikbaar voor het Sovjetverhaal, maar ontdaan van zijn ziel.
Waarom zo’n meedogenloze agressie tegen de geschiedenis? Omdat Stalin begreep wat autoritaire leiders vandaag de dag nog steeds begrijpen: als een volk gelooft dat het altijd voorbestemd was om vrij te zijn, is het veel moeilijker te domineren. Het bruisende culturele leven, de democratische aspiraties en de Europese oriëntatie van Oekraïne vormden een bedreiging voor het Sovjetproject. Het uitwissen van de identiteit van Oekraïne was Stalins manier om het land te neutraliseren.
Deze tactieken zijn niet met Stalin verdwenen. Ze zijn springlevend en worden in het huidige Rusland als wapen ingezet. De toespraken van Vladimir Poetin weerspiegelen Sovjetretoriek: Oekraïners en Russen zijn ‘één volk’. De Russische staatsmedia herhalen leugens over de Krim die ‘altijd Russisch is geweest’. Geschiedenisboeken in bezette gebieden ontkennen de Holodomor – de door mensen veroorzaakte hongersnood die miljoenen mensen in Oekraïne het leven kostte – en schilderen het Rode Leger af als bevrijders. Net zoals Stalin het verleden nodig had om onderdrukking te rechtvaardigen, heeft Poetin het verleden nodig om oorlog te rechtvaardigen.
Daarom is het belangrijk om de geschiedenis terug te winnen. Sinds Oekraïne in 1991 onafhankelijk werd, is het betrokken bij een ander soort verzet: het herstellen van de waarheid. Straatnamen zijn veranderd. Archieven zijn opengesteld. Sovjetmonumenten zijn verwijderd. Gecensureerde dichters worden gevierd. Kerken zijn nieuw leven ingeblazen. Oekraïne’s historische herdenking is geen nostalgie – het is natievorming.
Geen grensgebied
De inzet van deze herinneringsoorlog reikt verder dan de academische wereld. Historische propaganda is niet alleen onnauwkeurig, maar ook gewelddadig. Ze legt de basis voor invasie, genocide en imperiumvorming. Wanneer Poetin het bestaan van Oekraïne ontkent, volgt hij in de voetsporen van Stalin, die het land probeerde uit te wissen. En wanneer Oekraïners vasthouden aan hun geschiedenis, vechten ze voor meer dan alleen grondgebied. Ze vechten voor het recht om correct herinnerd te worden – als een volk dat altijd heeft bestaan.
Wij in het Westen moeten dit serieus nemen. Te vaak behandelen we geschiedenis als een vaststaand gegeven – een onderwerp voor musea of stoffige schoolboeken. Maar in Oekraïne is geschiedenis levend, omstreden en gevaarlijk. Het is een frontlinie. Daarom betekent steun aan Oekraïne ook steun aan de waarheid. Het betekent het afwijzen van valse gelijkwaardigheden en propaganda benoemen voor wat het is: een oorlogswapen.
Laten we duidelijk zijn: Oekraïne is geen grensgebied of afgescheiden gebied. Het is geen vergissing. Het is geen ‘Klein-Rusland’. Oekraïne is een natie met diepe wortels, een enorme veerkracht en een rechtmatige plaats in de geschiedenis van Europa. En het vertellen van dat verhaal – eerlijk en moedig – is een daad van verzet die we allemaal moeten delen.
Want uiteindelijk zijn het degenen die het verleden beheersen die de toekomst vormgeven. Als we toestaan dat Stalins leugens voortleven door Poetins bommen, dan hebben we ons al overgegeven aan tirannie. Maar als we Oekraïne helpen zijn verhaal terug te winnen, helpen we het zijn toekomst terug te winnen. En dat is een zaak die het waard is om voor te vechten. (Wordt vervolgd…)
Op deze dag zal een wereldwijde interreligieuze onlinebijeenkomst plaatsvinden met vertegenwoordigers van geloofsnetwerken in Oekraïne, Europa en de rest van de wereld, georganiseerd door de All Ukraine Council of Churches and Religious Organisations (AUCCRO). Naar verwachting zullen het Vaticaan, het kantoor van de orthodoxe patriarch en het Internationaal Strafhof in Den Haag deelnemen.
Het doel is om een langdurige campagne van gebed, belangenbehartiging, hulp en morele solidariteit met Oekraïne te lanceren in het licht van de morele ambiguïteit van machtige politici.
Iedereen die zich zorgen maakt over de toekomst van Oekraïne is welkom om deel te nemen aan dit evenement, dat alleen op uitnodiging toegankelijk is. Schrijf naar info@schumancentre.eu voor meer informatie.
Tot volgende week,
