Herinner je je de schok en het gevoel van angst precies twee jaar geleden toen we wakker werden met het nieuws dat Poetin zijn leger had gemobiliseerd om Oekraïne binnen te vallen?
Weinigen van ons dachten dat het Oekraïense verzet het lang zou uithouden tegen de gevreesde macht van het Russische leger. Er werden herinneringen opgehaald aan de Duitse invasie in Nederland in 1940, toen het zeer in de minderheid zijnde Nederlandse leger vier dagen weerstand bood voordat het zich op 14 mei overgaf, onmiddellijk nadat Hitlers meedogenloze blitzkrieg het historische hart van Rotterdam had verwoest.
Mijn geheugen werd ook geprikkeld door mijn laatste bezoek aan Maidan, het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, nu zes jaar geleden, het hart van de Waardigheidsrevolutie in 2013-14 die de marionettenpresident van het Kremlin, Victor Janoekovitsj, ten val bracht. Terwijl ik tussen de informatieborden en beelden op het plein liep die de gedenkwaardige en dodelijke gebeurtenissen van die dagen herdachten, werd ik me bewust van het onvoltooide drama dat zich afspeelt op de historische grens tussen oost en west.
Destijds schreef ik over Oekraïne dat wankelde tussen twee lotsbestemmingen: “Maidan vertegenwoordigt een hoopvolle toekomst, waarin een betrokken kerk en een geïnformeerd en welwillend Europa een beslissende rol kunnen spelen. Maar op de achtergrond schuilt een donker alternatief, van een vazal Oekraïne met een kerk die eer betuigt aan een Poetin die zich opwerpt als de ‘kampioen van het geloof’.”
Nieuwe mentaliteit
Ik herinner me dat ik die duistere gedachtegang niet verder wilde volgen. Wat was Poetin bereid te doen als het democratische experiment aan zijn zuidgrens bleef groeien en bloeien? Hij wist dat het zijn eigen autoritaire heerschappij onder het Russische volk zou ondermijnen. Toen ik tussen de beelden stond, begon ik het belang in te zien van deze strijd voor de toekomst van heel Europa, zowel in het oosten als in het westen. Er was hier iets nieuws aan het ontstaan. Wat sommigen homo maidanus zijn gaan noemen, verdrong de onderdanige mentaliteit van homo sovieticus. De Maidan-protesten onthulden een nieuwe Oekraïense mentaliteit, niet langer dienstbaar aan onrechtmatig gezag, niet langer bereid om de status quo te steunen, noch om de leugen te leven. Homo maidanus drong aan op burgerlijke en religieuze vrijheden. Maidan was een symbool van vrijheid geworden.
Terwijl ik het uitgestrekte plein overzag, probeerde ik me het tafereel voor te stellen van 9 mei 2004, toen de band waarin twee van mijn zoons speelden was uitgenodigd door de Nederlandse ambassade in Kiev om te spelen voor 50.000 Oekraïners die op de Maidan bijeen waren om de Dag van Europa te vieren. Terwijl bijna geen enkele Nederlander je kon vertellen wanneer en wat Europadag is, wisten 50.000 Oekraïners dat het een herdenking was van het Europese integratieproces en stond voor vrijheid, rechtvaardigheid en de rechtsstaat, hun gehoopte toekomst als onderdeel van de Europese Unie!
Ik werd me er toen van bewust dat wat er vanaf dat moment in Oekraïne zou gebeuren enorme gevolgen zou hebben voor heel Eurazië: inclusief Moravië, Georgië, Armenië, Wit-Rusland en Rusland zelf.
Tweede adem
Vandaag kijken we met zeer gemengde gevoelens terug op twee jaar. We bewonderen de heldhaftige, churchilliaanse reactie van de Oekraïense president op zowel de Russische dreiging als op de westerse aanbiedingen voor een veilige evacuatie. Zijn vastberaden verzet inspireerde zijn land. We konden de berichten nauwelijks geloven die volgden over kilometerslange files van Russische tanks die in hun spoor werden tegengehouden door kleine, mobiele militaire eenheden op quads; en later over Russische troepen die vluchtten voor hun leven, met achterlating van wapens en uitrusting.
Maar nu lijkt oorlogsmoeheid toe te slaan – bij de soldaten, bij de Oekraïense bevolking als geheel en ook bij de westerse landen waarvan de leiders steun hebben beloofd ‘zolang het duurt’. Woorden worden niet altijd gevolgd door daden. De mensen aan het front hebben weinig munitie om de hordes kanonnen op afstand te houden die Poetin meedogenloos de dood in stuurt om steeds meer winst te boeken. De frontlinie is in een heel jaar niet veel verschoven. De hoop op een Oekraïense doorbraak naar de Krim is gestuit op solide verdedigingslinies.
Net als de psalmist roepen we tot de hemel: “Hoe lang nog, Heer?” “Hoe lang zal mijn vijand over mij zegevieren?” (Psalm 13). God verhoede dat het net zo lang duurt als voor de Nederlanders in hun 80-jarige opstand tegen de Spanjaarden (1568-1648), die werden opgehitst door wat zij begrepen als een bijbels mandaat om in opstand te komen om tirannie omver te werpen.
Maar gezien in het bredere perspectief van de geschiedenis loopt de huidige strijd in Oekraïne wel degelijk parallel met de Nederlandse ervaring, die deels als inspiratie diende voor de Amerikaanse Revolutie. Het is ook de onafgemaakte zaak van de Tweede Wereldoorlog: het overwinnen van de noodlottige verdeling van het naoorlogse Europa die Roosevelt en Stalin in Jalta waren overeengekomen. Beginnend met het Schumanplan in 1950, verspreidde de Europese integratie zich van het westen naar Centraal- en Oost-Europa toen het communisme implodeerde en een tweede fase van vrijheid inluidde. De strijd van Oekraïne vertegenwoordigt de derde fase van de bevrijding van Europa. De uitkomst kan niet als vanzelfsprekend worden beschouwd.
Uiteindelijk moedigt de psalmist zijn lezers aan om geen hoop te vestigen op strijdwagens en paarden, tanks en drones, wanneer hij concludeert: Maar ik vertrouw op uw onfeilbare liefde; mijn hart verheugt zich in uw redding.
Tot volgende week,
