COVID-19 kan de noodzakelijke klap in het gezicht zijn om de kerk zich opnieuw bewust te laten worden haar missie en roeping. In plaats van het als doodsteek te zien voor een toch al kwakkelend instituut, beschouwen kerkleiders van over de hele wereld die aan de slag gingen met het ontwikkelen van online samenkomsten, de huidige pandemie meer dan een mogelijkheid dan als een bedreiging.
Heidi Campbell, onderzoeker in digitale religie, creëerde een netwerk voor internationale dialoog onder hen. Vanuit verschillende werelddelen kwamen bijdragen binnen, waarvan ze dertig bundelde in een e-publicatie met de titel (vertaald) ‘De kerk op afstand’, met voorop de verklaring: ‘De kerk is niet leeg. De kerk is gemobiliseerd.’
Afgelopen zondag, de opening van het nieuwe kerkelijke seizoen in Nederland, bracht de tv het nieuws dat veel kerken niet het maximaal toegestane aantal bezoekers hadden. En dat terwijl die aantallen door de COVID-10-maatregelen toch al flink gereduceerd zijn. De onderliggende vraag was: zal dit reeds kwakkelende instituut ooit nog de gevolgen van de lockdown te boven komen?
Redenen die daarvoor werden gegeven, hadden te maken met angst voor infectie bij oudere kerkgangers, weerstand tegen het reserveren van plaatsen, en de voorkeur voor het volgen van online diensten vanuit de gemakkelijke stoel thuis.
Kerkleiders die hopen op de terugkeer naar het ‘oude normaal’ waarin beproefde methoden van kerk-zijn kunnen worden hersteld, hebben redenen om bang te zijn. Concepten van kerk die rondom gebouwen draaien, zullen mogelijk nooit herstellen van lage bezoekcijfers, en dus lage collecte-opbrengsten, mede door de pandemie-gerelateerde economische neergang.
Vragen die we onder ogen moeten zien aangaande de toekomst en de aard van de kerk: is ze een club die draait om een gebouw of is ze een beweging waarin het draait om relaties? Praktiseren we een door de kerk gevormde zending of een door zending gevormde kerk? Bieden we een kijksport aan of een beweging waarin we als volgelingen deelnemen?
Zonder lichaam?
Campbell noemt haar verzameling De kerk op afstand: Gedachten over de kerk online, om na te denken over ‘sociale afstand’, of misschien beter gezegd ‘fysieke afstand’. Als de kerk een concept is dat is gebaseerd op ‘een volk samengekomen’, het Lichaam van Christus, een belichaming van zijn aanwezigheid, een sociaal instituut waarin mensen deelnemen, voor elkaar zorgen en elkaar helpen, dan moeten kerkleiders op zoek naar alternatieven voor fysieke samenkomsten en ruimtes waar die plaatsvinden.
Terwijl sommigen online kerk als een wezen zonder lichaam zien, stelt Campbell dat zij niettemin gebaseerd is op sociale interacties en verlangen naar relaties. In De kerk op afstand zijn mensen fysiek van elkaar gescheiden, maar geestelijk nog steeds met elkaar verbonden. Ze hebben een technologisch gefaciliteerd samenspel nodig.
Stephen Garner, in een bijdrage vanuit Nieuw Zeeland, ziet bijvoorbeeld veel gezamenlijke elementen die een wekelijks ritme creëren voor online samenkomsten over de hele wereld. Hij noemt morgen- en avondgebeden, muzikale aanbidding (streaming en interactief) door de week, dagelijkse activiteiten voor kinderen, geregelde ‘sabbat’-onderbrekingen van volgen van nieuws en digitale media, doelbewust als huishouding maaltijd houden, connecties rond gebed en overdenking, hulp bij thuiswerken, gezamenlijk Bijbellezen, aanmoediging van verantwoord contact met buren, en het werven van allerlei vormen van hulp in gemeenschappen.
Geestelijke honger
“Hoewel ze niet het soort ritme vormen volgens de regels van een kloosterleven, kan de aanwezigheid van een dergelijke ritmiek voorzien in een zo nodige stabiliteit en vertroosting in deze wereld van verwarring en angst”, schrijft Garner.
David Silverkors, van de kerk uit Zweden, deelt vier lessen die hij tijdens de pandemie heeft geleerd. Ten eerste de behoefte om kerk online te zijn. Ten tweede de realiteit van een geestelijke gemeenschap online; samenzijn in dezelfde digitale kamer en bidden is niet van mindere waarde dan andere vormen van gezamenlijk gebed. Ten derde de waarde van historische geestelijke praktijken, zoals gezamenlijk avondmaal online. Die heeft mogelijk creatieve aanpassing nodig, maar kan ook een nieuwe waardering voor geestelijke verbondenheid benadrukken. En vier, de noodzaak om het theologische werk te verrichten die kerk-zijn naar de online context vertaalt, herinnert ons eraan waarom wij doen wat wij doen.
Campbell legt uit dat haar onderzoek sinds de jaren 90 naar online religieuze gemeenschappen, samengevat in haar boek Exploring Religious Community Online,zes algemene kenmerken waarneemt die moeten worden overwogen door hen die ‘online kerk’ willen creëren: mensen zijn op zoek naar relaties, zorg, waarde, verbinding, persoonlijke communicatie en kameraadschap.
Volgens een onderzoeksteam van de universiteit van Durham heeft de pandemie geestelijke honger eerder doen toe- dan afnemen. Veel mensen, zowel oud als jong, zijn graag online van de partij. Het nu twee weken oude verslag van het team vermeldt dat Londen de hoofdstad van geloof van Groot-Britannië is. Een kwart van de Britse bevolking nam tijdens de lockdown deel aan online aanbidding. De helft van hen in de leeftijd van 18-34 jaar liet weten dat ze deelnamen aan online geloof-gerelateerde activiteiten, inclusief gebed en aanbidding. “Religieuze instanties”, vat het rapport samen, “zouden de beweging naar online religieuze uitingen tijdens de pandemie serieus moeten nemen.”
Meer middelen om kerk- en zendingsleiders door deze tijd van transitie te helpen, kunnen worden gevonden op: www.christiantrendwatcher.com.
P.S. Mis deze levendige conversatie met Tom en Vishal komende woensdag niet! (Je kunt die later ook altijd nog bekijken.)
