‘Holodomor’ is een term die pas bij me opkwam na de Russische militaire aanval op Oekraïne begin dit jaar.
Afgelopen zaterdag was het woord vooral in de gedachten van alle Oekraïners die op de vierde zaterdag van november de slachtoffers herdenken van de kunstmatige hongersnood van 1932-1933 die miljoenen mensen deed verhongeren in Oekraïne onder Sovjet heerschappij.
Afgelopen woensdag was het op de lippen van Duitse wetgevers in de Bondsdag toen een grote meerderheid van het Berlijnse parlement de gedwongen hongersnood tijdens de dictatuur van Stalin veroordeelde als genocide, een ‘misdaad tegen de menselijkheid’. De verklaring van de Bondsdag voegde eraan toe: ‘In deze dagen van Russische veroveringsoorlog tegen Oekraïne, die in strijd is met het internationale recht en tegelijkertijd een aanval op onze Europese orde van vrede en waarden, komen we meer dan ooit op voor het feit dat er geen ruimte meer mag zijn voor grote machtsambitie en onderdrukking in Europa.’
Letterlijk ‘moord door uithongering’ in het Oekraïens, was Holodomor een taboe-onderwerp tot het glasnost-tijdperk onder president Gorbatsjov. Toen het Sovjetimperium uiteenviel, gingen Sovjetarchieven open om details over de Holodomor op te leveren. Wat naar voren kwam, was het plan van Stalin om de Oekraïense bevolking uit te hongeren door haar tarwe met geweld naar andere delen van de Sovjet-Unie te exporteren, in de langste en breedste poging om de Oekraïense natie te russificeren en te vernietigen. De Holodomor was zijn antwoord op het verzet van Oekraïners tegen de gedwongen collectivisering waarop het totalitaire Sovjetrijk werd gebouwd.
‘Russofobie’
Toch blijft Holodomor een onderdrukt onderwerp in Rusland. De officiële versie van het Kremlin is dat honger iedereen trof, maar dat iedereen evenveel leed. Beweringen dat Oekraïners meer dan anderen hebben geleden onder de Sovjets, stuiten op beschuldigingen van ‘Russofobie’.
In werkelijkheid heeft de angst voor Rusland en voor het beledigen van Rusland ertoe geleid dat landen terughoudend zijn om zich aan te sluiten bij degenen die de Holodomor als genocide hebben erkend. Het Oekraïense parlement deed dit pas op 28 november 2006, nadat de Oranje Revolutie de door het Kremlin gesteunde Viktor Yanukovych als presidentskandidaat had afgezet ten gunste van Viktor Yushchenko. Andere landen en instellingen hebben verklaringen afgelegd waarin ze Holodomor erkennen als tragedie of misdaad tegen de menselijkheid, zonder het woord ‘genocide’ te gebruiken. Tot deze week hadden slechts 16 landen plus Vaticaanstad de Holodomor officieel als genocide erkend: Australië, Canada, Colombia, Ecuador, Estland, Georgië, Hongarije, Letland, Litouwen, Mexico, Paraguay, Peru, Polen, Portugal, Oekraïne, de VS en Vaticaanstad.
Om de term ‘genocide’ te vermijden, noemde een gezamenlijke verklaring van de VN uit 2003 Holodomor een ‘nationale tragedie van het Oekraïense volk’; het Europees Parlement erkende de Holodomor in 2008 als “een afschuwelijke misdaad tegen het Oekraïense volk en tegen de menselijkheid”; de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa veroordeelde in 2010 met kracht ‘het wrede beleid van het stalinistische regime, dat resulteerde in de dood van miljoenen onschuldige mensen, als een misdaad tegen de menselijkheid’.
Film
Kort na de Russische invasie raadde een vriend mijn vrouw en mij aan om de film Mr. Jones uit 2020 te bekijken, een tijdige productie die helpt om wereldwijd bewustzijn te wekken over een van de ergste wreedheden van de twintigste eeuw. Deze gezamenlijke Poolse, Oekraïense en Britse productie, geregisseerd door Agnieszka Holland, volgt de ware strijd van een jonge journalist uit Wales, Gareth Jones genaamd, die begin jaren dertig naar de Sovjet-Unie reist in de hoop Stalin te interviewen. In plaats daarvan stuit hij op het donkerste geheim van de dictator, de hongersnood in Oekraïne, een misdaad die het Sovjetregime voor de buitenwereld verborgen wilde houden.
Jones wordt tegengewerkt door de invloedrijke Pulitzer Prize-winnende New York Times Moskou-correspondent Walter Duranty, die het bestaan van de hongersnood ontkent. In het huidige klimaat van nepnieuws en oorlogspropaganda, waarin de waarheid het eerste slachtoffer van oorlog wordt, is het ontnuchterend om eraan herinnerd te worden hoe bereidwillig zelfs westerse journalisten en politici kunnen zijn om een ander verhaal te vertellen. Bij de stemming in de Bondsdag deze week onthielden het extreemrechtse Alternatief voor Duitsland en de socialistische linkerzijde zich van stemming, waarmee de reeds lang bevestigde sympathieën van het Kremlin werden onderstreept.
Huiveringwekkend
De film biedt huiveringwekkende perspectieven op de meedogenloze en brutale pogingen van Poetin om de civiele infrastructuur van Oekraïne te vernietigen, die het beleid nabootsen van de Kremlin-voorganger die hij openlijk bewondert. Zoals het tijdschrift Buitenlandse Zaken onlangs opmerkte: ‘hoe harder en repressiever het regime van de Russische president Vladimir Poetin wordt, des te succesvoller lijkt het bewind van Joseph Stalin op gewone Russen’. Russen die het erover eens zijn dat ‘Stalin een groot leider was’ verdubbelden van 28 naar 56 procent sinds 2016. Sinds 2015 wordt Stalin op nationale feestdagen verheven en wordt de discussie over zijn repressie grotendeels onderdrukt.
Yale-historicus Timothy Snyder, auteur van ‘Bloodlands’ die het lijden van het Oekraïense volk onder zowel Duitse als Russische overheersing beschrijft, heeft opgemerkt dat hoewel Poetin toegeeft dat ‘er misschien bloed is vergoten’, Stalin in de ogen van de president een ‘goede manager was’. van Rusland en zo moet hij herinnerd worden’. (Zie de serie lezingen van Snyder aan Yale University: The making of modern Ukraine.)
Oekraïners herinnerden zich hem afgelopen zaterdag als de harteloze moordenaar van meer dan vier miljoen – sommigen zeggen tot tien miljoen – van hun landgenoten. President Zelensky juichte de erkenning van de genocidale dictator door de Duitse Bondsdag deze week toe en zei dat het een ‘zeer belangrijk signaal was voor veel andere landen in de wereld dat het Russische revanchisme er niet in zal slagen de geschiedenis te herschrijven’.
PS RadioFreeEurope heeft deze 2′-video over de Holodomor gemaakt met behulp van zeldzame foto’s en beelden die heimelijk door buitenlanders zijn gemaakt.
Tot volgende week,
