Stel je een militaire begraafplaats voor met rijen en rijen kleine witte elektrische stoeltjes die de graven van de gevallenen markeren.
Of ziekenhuizen en apotheken met neonverlichte elektrische stoelen om mensen te verwelkomen die op zoek zijn naar medische hulp en genezing.
Of EHBO-posten en ambulances versierd met grote emblemen van elektrische stoelen.
Of lichamen getatoeëerd met elektrische stoelen en nekken versierd met kleine gouden elektrische stoeltjes aan kettingen.
Of vlaggen van landen als Zwitserland, Malta, Georgië, Engeland, Schotland, Noorwegen, Finland, Zweden, Denemarken en IJsland, elk trots wapperend in de wind met hun symbolen van elektrische stoelen.
Of kerktorens met daarop elektrische stoelen…!
Absurd en surrealistisch natuurlijk.
Toch zijn we zo vertrouwd geraakt met het beeld van het kruis dat we vergeten wat een gruwelijk, wreed en gevreesd instrument van marteling en dood het was in de handen van de Romeinen.
We hebben een onmenselijk middel getemd, versierd en zelfs verfraaid, dat ooit gebruikt wed om degenen die zich aan de verkeerde kant van de macht bevonden te vernederen, te ontmenselijken en te breken.
Dus hoe kwam een onmenselijk instrument van marteling en dood terecht op begraafplaatsen, ziekenhuizen, kerken en nationale vlaggen?
Dat is wat we deze week (in West-Europa) en volgende week (in Oost-Europa) herdenken: de dood – en opstanding – van één man, een weekend tweeduizend jaar geleden in de afgelegen Romeinse provincie Palestina.
Die gebeurtenis heeft alles veranderd! Het werd het scharniermoment van de menselijke geschiedenis. Van de kosmische geschiedenis. Het was het keerpunt in Gods verlossingsplan. Het heeft de betekenis van het kruis blijvend veranderd.
Paradox van Europa
Dat verhaal is verreweg de meest invloedrijke factor op de vorming van Europa. Het kruis werd aanvaard in het hele continent heeft Europa en heeft Europa in de eerste plaats gevormd. Van Armenië tot Ierland, van Griekenland tot Finland, mensengroep na mensengroep omhelsde het verhaal van Jezus’ dood en opstanding. Het kruis werd een symbool van genezing, hoop en opstanding voor Europeanen van oost tot west. Na verloop van tijd werd het gebruikt om ziekenhuizen en andere medische voorzieningen aan te duiden, want ‘door zijn strepen zijn we genezen’.
Lege kruisen boven graven wezen op de hoop op de opstanding. Kruisbeelden die de levenloze Christus uitbeelden, legden dat opperste moment in de geschiedenis vast waarop ‘Christus stierf voor onze zonden’. De identiteit van veel naties raakte zonder meer verbonden met het Jezusverhaal, dus verschenen er kruisen op nationale vlaggen van Georgië tot IJsland.
Datzelfde verhaal werd in de afgelopen twee eeuwen weer afgewezen. En dat heeft geleid tot de paradox van Europa als het ‘continent’ dat het meest gevormd is door zowel het aannemen van het evangelie als het afwijzen van dat verhaal. Toch blijft het onuitwisbaar verankerd in het Europese bewustzijn en de Europese cultuur, zoals blijkt uit de alomtegenwoordigheid van het kruissymbool.
Het Jezusverhaal blijft het watermerk van de Europese geschiedenis. Pogingen om het te negeren of te onderdrukken ten gunste van de mythe van Europa, de Fenicische prinses die door Zeus vermomd als een stier werd ontvoerd, vervagen in vergelijking met het paasverhaal. De verleiding van prinses Europa heeft nooit de blijvende kunst en muziek voortgebracht zoals die door het verhaal van Jezus zijn geïnspireerd. De wereldberoemde cellist Pablo Casals, die ooit werd gevraagd of Bachs Matthäus-Passion – die het verhaal vertelt van de dood van Christus – het grootste werk was uit de muziekgeschiedenis, antwoordde: ‘Ik ben het er duizendmaal mee eens’.
Schandalige realiteit
Ondanks de wijdverbreide secularisatie dwingt het verhaal nog steeds de aandacht af. Afgelopen donderdagavond keken 2,5 miljoen Nederlanders – kerkelijk en onkerkelijk – naar de live musicalproductie The Passion op televisie. Deze eigentijdse vertolking van het verraad, de kruisiging en de opstanding van Jezus wordt jaarlijks tijdens de paasweek opgevoerd in een andere Nederlandse stad. Bekende zangers, acteurs en publieke persoonlijkheden – zowel gelovigen als twijfelaars – voelen zich zeer vereerd als ze worden gekozen voor rollen in deze productie. Hedendaagse liederen worden verweven tot een bijbels verhaal. Door het hele land verzamelden groepen zich in meer dan 200 kerken, scholen en gemeenschapscentra om samen naar de musical te kijken. Dit jaar speelde het drama zich af in de Friese vissershaven van Harlingen. Het thema was dit jaar ‘Lean on me’, gebaseerd op de hit van Bill Wither uit 1972. Het was een boodschap van hoop voor de eenzamen in een steeds individualistischer wordende samenleving. Op het hoogtepunt verscheen Jezus In een symbolische opstanding bovenop de vuurtoren, die talloze schepen veilig naar de ingang van de haven heeft geleid.
The Passion kwam echter niet overeen met de schandalige realiteit van de messias die letterlijk spiernaakt aan een beschamend kruis werd vastgepind, legt theoloog Tom Wright uit. Deze Jezus-beweging van 2000 jaar geleden had gewoon moeten verdampen in vernedering. Toch gebeurde precies het tegenovergestelde, zegt Wright. De opstanding, fysiek en in de geschiedenis, vormde de kern van de boodschap van de discipelen: “Jezus, die u hebt gekruisigd, is zowel Heer als Heiland. God heeft dit tot stand gebracht door hem uit de dood op te wekken”. Dit is de kern van de boodschap die zich snel verspreidde vanaf zo’n weinig belovend begin.
Dit is geen mythe. Het is geschiedenis. Het heeft ons verleden gevormd. Waarom niet onze toekomst?
PS Bezoek ons in Stockholm voor het State of Europe Forum op 5 en 6 mei. Zie Facebook.com/schuman.centre.
Tot volgende week,
