Het nieuws over een doorbraak in het staakt-het-vuren in Gaza werd deze week met vreugde op straat begroet, maar werd getemperd door het besef dat een duurzame vrede tussen Israël en Palestina nog ver weg is.
Ook de nieuwe regering in Washington moest deze week toegeven dat de opschepperij over het beëindigen van de Russische agressie in Oekraïne op de eerste dag van de nieuwe president in het Witte Huis campagnegeschreeuw was en dat het maanden of zelfs langer zou duren om dit op te lossen.
In beide conflicten betekent het stoppen van de gevechten niet dat er vrede is. Echte vrede vereist vergeving en verzoening. Wat in beide situaties nog heel ver weg is.
Weinigen herinneren zich nog hoe wantrouwend, angstig en onzeker de naoorlogse jaren van eind jaren veertig waren, met levens, lichamen, families, steden en naties die gebroken, ontwricht en verwoest waren. Hoe herbouw je zo’n gebrokenheid? Dit is de vraag die opnieuw wordt gesteld door verantwoordelijke leiders in Gaza, Israël en Oekraïne.
Terwijl iedereen weet wie WO2 heeft gewonnen, herinneren weinigen zich wie de vrede heeft gewonnen. Dat is een verhaal van radicale spiritualiteit, vergeving geworteld in de ‘onpraktische’, ‘bovengeestelijke’, ‘buitenwereldse’, ‘naïeve’ aansporing van Jezus om ‘je vijand lief te hebben’. We hebben de neiging om de afgelopen 80 jaar van vrede in Europa als normaal te beschouwen – omdat het het enige is dat we hebben gekend. Toch was het de letterlijke gehoorzaamheid aan dit gebod van Jezus van een handvol gelovigen die het mogelijk maakte dat het moeras van bitterheid en wraak in West-Europa kon worden drooggelegd. Helaas hebben de door het communisme gedomineerde delen van Europa dit louteringsproces nooit meegemaakt, zoals blijkt uit de huidige retoriek van het Kremlin over het ‘uitroeien van nazi’s’ uit Oekraïne.
Gesmokkelde notities
Ik heb vaak het verhaal verteld dat ik ooit in Brussel hoorde van een Franse journalist, Paul Collowald, ooit medewerker van Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, die het Europese integratieproces in gang had gezet. Schuman was het eerste Franse parlementslid dat door de Gestapo werd gearresteerd na de Duitse bezetting van Parijs. Collowald herinnerde zich de notities die hij had gezien die Schuman vanuit zijn eenzame opsluiting naar de Franse ondergrondse had gesmokkeld. Er stond in: “Wij Fransen zullen moeten leren de Duitsers lief te hebben en ze te vergeven om Europa na de oorlog weer op te bouwen.”
Hoe radicaal is dat? Noem het ‘onpraktisch’, ‘bovengeestelijk’, ‘buitenaards’, ‘naïef’, maar Schuman, een vroom katholiek, schreef in directe gehoorzaamheid aan het gebod van Jezus: ‘Heb uw vijanden lief’.
Het proces van Europese integratie zou waarschijnlijk nooit zijn gekatalyseerd zonder de diepgaande en oprechte interactie van vergeving en verzoening tussen belangrijke Franse en Duitse vertegenwoordigers, te beginnen met Schuman en zijn Duitse collega en geloofsgenoot, Konrad Adenauer, kanselier van West-Duitsland. Na de oorlog bouwde een beweging met de naam Moral ReArmament (MRA), onder leiding van de lutherse evangelist Frank Buchman, een hotel in de Zwitserse bergen bij Caux, boven Montreux, om tot een Centrum voor Verzoening der Volkeren. Duizenden ambtenaren, politici, vakbondsmensen, geestelijken, academici, onderwijsmensen, theologen, journalisten en invloedrijke anderen uit Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Groot-Brittannië, Scandinavië, Japan en andere voormalige vijanden kwamen daar regelmatig bijeen om te leren vergeven en ‘deel te worden van de genezing in plaats van de ziekte’. Adenauer en zijn familie waren er regelmatig (zie foto hierboven), en Buchman speelde een belangrijke rol bij het samenbrengen van hem en Schuman
Van de kaart vegen
De Franse ondergrondse socialistische atheïst Mme Irene Laure haatte de Duitsers zo erg dat ze wenste dat het land van de kaart werd geveegd. Haar diep ontroerende verhaal wordt verteld in de video For the love of tomorrow. Mme Laure veranderde van diepe haat in barmhartige vergeving en werd een ambassadeur van verzoening met de Duitsers, aan wie ze vergiffenis vroeg voor haar haat.
Op de lange termijn zal de morele, mentale en spirituele gezondheid van het Oekraïense volk, dat allemaal persoonlijk is getroffen door het verlies van familieleden, vrienden, ledematen en zelfs het leven, uiteindelijk vereisen dat bitterheid en woede worden losgelaten en dat de ‘ander’ opnieuw als mens wordt gezien. Maar om nu over vergeving te beginnen terwijl een volk nog steeds vecht om te overleven tegen een meedogenloze, nog niet verslagen vijand, kan ongevoelig en contraproductief zijn. Verzoening’, zo is mij verteld, is een woord waar veel Oekraïners nog niet eens aan willen denken – in ieder geval niet voordat er sprake is van gepast berouw, erkenning van schuld en genoegdoening.
Dat vereist waarschijnlijk een militaire nederlaag, een regimewisseling en een totale verandering van hart, zoals in Duitsland is gebeurd. Maar de radicale aard van de liefde van Christus was om midden in zijn lijden te bidden: ‘Vader, vergeef het hun, want zij weten wat zij doen’. Hoewel de indringer heel goed kan weten wat hij doet, zullen leiders van geloofsgemeenschappen het voortouw moeten nemen in het aanmoedigen van mede-Oekraïners om hun harten te bewaken tegen houdingen die het proces van transformatie en wederopbouw zouden ondermijnen.
Terwijl verzoening tweerichtingsverkeer is en vereist dat beide partijen elkaar de hand reiken (wat op dit moment natuurlijk onmogelijk is), is vergeving eenzijdig en blijft het de keuze van elk individu.
Moge God vredestichters als Mme Laure, ‘apostelen van de verzoening’ zoals Schuman het verwoordde, onder de Oekraïners en Russen laten opstaan. En zoals Lisa Loden onder de Israëli’s en Palestijnen – zie mijn interview met haar hier: November Schuman Talk.
Tot volgende week,
