Vervolging, marteling en moord op christelijke leiders door autoritaire heersers, zoals in het bezette Oekraïne en dat overigens op veel plaatsen in de wereld van vandaag voorkomt, is een constant kenmerk van het christelijke verhaal sinds de geboorte van de kerk.
Volgens de traditie stierven bijna alle apostelen de martelaarsdood, hoewel het enige Bijbelse verslag dat we hebben dat van Jakobus is (Handelingen 12:2). De Handelingen van de Apostelen eindigen met Paulus die nog in leven was en predikte over het koninkrijk van God nadat hij Rome in 60 na Christus had bereikt. Dat is een beetje vreemd, aangezien de dood van Paulus wordt ergens tussen 64 en 68 na Christus geplaatst, en schattingen van het moment waarop Lukas Handelingen schreef variëren van 70 tot 120 n.Chr..
Toen ik deze week in Rome een denktankbijeenkomst bijwoonde, nam ik een bus de stad uit, om de traditionele plaats van Paulus’ martelaarschap te bezoeken op het terrein van een trappistenabdijcomplex, de Tre Fontane – Drie Fonteinen.
Het abdijcomplex bestaat uit drie kerken en een klooster; een grote Romeinse basiliek uit de zevende eeuw, een kerk in barokstijl met de relikwieën van de martelaren onder Diocletianus in 299, en ten slotte, aan het einde van een lange, met bomen omzoomde laan, nog een barokke kapel op de traditionele plaats van van Paulus’ dood.
Een grote marmeren plaquette boven de deur van de kapel voegt het detail toe dat er ‘drie bronnen op wonderbaarlijke wijze uit de aarde stroomden’ – volgens de traditie dat het hoofd van Paulus drie keer stuiterde nadat hij op de grond was gevallen. Binnen in de kapel markeren drie barokke fonteinen op gelijke afstand dit macabere detail en stromen nog steeds met water, ook al is het ondrinkbaar. (Pre-christelijke bronnen die zeggen dat de bronnen al bestonden, zijn in tegenspraak met de officiële traditionele versie).
Opties?
Er zijn verschillende kunstwerken aanwezig om pelgrims een idee te geven van het martelaarschap van de apostel. Een marmeren weergave van Paulus met zijn hoofd op het hakblok toont zijn beul die klaar is om toe te slaan met een bijl in de hand (zie foto hierboven).
Op een muurschildering achter de centrale fontein gutst het bloed uit het onthoofde lichaam van Paulus, omringd door gepantserde soldaten en aanbiddende vrouwen. Drie nieuwe waterbronnen laten zien waar zijn grijze, levenloze hoofd had gestuiterd, nog steeds compleet met een stralenkrans die er vlakbij lag.
Een ander ogenschijnlijk niet-gerelateerd schilderij toont een man die ondersteboven wordt gekruisigd, zijn voeten al door de aanwezige soldaten aan de rechtopstaande paal genageld. Het is duidelijk dat dit Petrus is, van wie de traditie ons vertelt dat hij op deze manier werd gemarteld op dezelfde dag als Paulus, gegeven als 29 juni 67 n.Chr., tijdens de vervolging van Nero, zo’n twaalf kilometer verderop op de plaats van de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan.
De vroegste bronnen bevestigen hun dood echter niet op dezelfde dag. De latere versie van een gezamenlijke apostolische martelaarschapstraditie had tot doel de aanspraken op apostolisch gezag van de Kerk van Rome te versterken. In elk geval waren zowel Petrus als Paulus een doorn in het oog van Nero, omdat ze onruststokers waren die ultieme trouw betuigden aan Jezus als Heer, in plaats van aan Caesar. Ze waren subversief en moesten worden uitgeroeid om de Pax Romana in stand te houden; net zoals niet-Russisch-Orthodoxe gelovigen in Rusland en de bezette gebieden de Russkiy Mir ondermijnen.
De aanwezigheid van het schilderij herinnert ons eraan dat kruisiging ook het lot van Paulus zou zijn geweest als hij geen Romeins staatsburger was geweest. Voor ons moderne mensen zijn beide opties gruwelijk. Toch werd onthoofding als snel en barmhartig beschouwd – mits de beul bekwaam was en zijn bijl scherp. Als Romeins staatsburger kreeg Paulus de ‘snelle en barmhartige’ optie. Kruisiging was de dood van een slaaf, de meest vernederende vorm van executie die je maar kunt bedenken. Andreas, de broer van Petrus, werd ook gekruisigd, hoewel de eerste bronnen beschreven dat hij vastgebonden was in plaats van genageld, aan een Latijns (verticaal) kruis in plaats van het x-vormige “Andreaskruis” (dat wij kennen van overwegen) dat zich in de middeleeuwen ontwikkelde.
Voor velen van ons die zo vertrouwd zijn geraakt met de verhalen en beelden van het kruis en de kruisiging, geldt dat we niet meer zo geschokt zijn door de realiteit die het vertegenwoordigde. We realiseren ons ook niet hoe verzadigd onze cultuur is met de symboliek van het kruis. Wat als Jezus een Romeins staatsburger was geweest en ‘barmhartig’ was onthoofd? Geen Britse ‘Union Jack’ vlag. Geen Skandinavische, Maltese, Georgische of Zwitserse vlaggen met kruisen. Geen gouden kruisjes om de hals. Geen groene kruisen bij apotheken. Geen Rode Kruis. Geen rijen witte kruisen op militaire begraafplaatsen. Geen kruis op de kroon van Charles, noch op het KLM-logo. Geen tatoeages van kruisen. Geen voetballers die zichzelf kruisen…
Waarden?
Twee weken geleden hoorde ik in Fribourg, Zwitserland, Tom Holland, de Britse auteur van ‘Heerschappij’, vertellen over een bezoek aan een stad in Noord-Irak waar ISIS genocide had gepleegd op christelijke en andere minderheden, inclusief het kruisigen van hun slachtoffers.
Toen hij nadacht over het gebruik van kruisiging om vijanden te onderwerpen, realiseerde Tom zich hoezeer hij walgde van deze Romeinse wreedheid. Zijn waarden waren niet Romeins, maar waar kwamen ze dan vandaan? Hij vroeg het zich af. Wat was er sinds de Romeinse tijd veranderd waardoor menselijke waardigheid, mensenrechten, mededogen, tolerantie, rechtvaardigheid en gelijkheid waarden waren geworden in het Europees recht?
Dit was het begin van zijn pelgrimstocht naar het omarmen van de boodschap die de eerste christelijke martelaren naar Europa hadden gebracht. En hij ontdekte de revolutie die hun boodschap had verspreid over dit schiereiland dat we vaak ‘Het Continent’ noemen, waarbij nog vele missionarissen hun leven verloren.
Dit is de reden dat autocraten en tirannen nog steeds meedogenloos proberen degenen te onderdrukken die door hun boodschap van liefde, waarheid en rechtvaardigheid werken aan de omverwerping op lange termijn van de gevestigde wanorde. Die boodschap is het waard om voor te sterven.
Tot volgende week,
