Krantenkoppen over de hele wereld kondigden gisteren de nieuwe paus Leo XIV aan.
Vandaag precies 75 jaar geleden, op 10 mei 1950, kondigden krantenkoppen een nieuw gedurfd plan voor vrede aan: ‘Frankrijk verrast de naties’. Sensationele beslissing’. Schuman bom’.
Het was een plan dat was geïnspireerd door de leer van paus Leo XIII, bekend om zijn encycliek Rerum Novarum uit 1891, waarin de moderne katholieke sociale leer werd verwoord en waarin de uitdagingen van de sociale omwentelingen van de industriële revolutie werden aangepakt.
Het plan dat 75 jaar geleden op een persconferentie werd aangekondigd door de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Robert Schuman, heeft het leven van alle Europeanen, binnen en buiten de Europese Unie, beïnvloed. Daarom is 9 mei erkend als Dag van Europa, een herinnering aan dit bepalende moment in de naoorlogse Europese geschiedenis. Want vanaf die dag lag er een plan voor Europese integratie dat rechtstreeks leidde tot de huidige Europese Unie.
De keuze van deze naam door paus Leo XIV gaf aan dat hij de erfenis van zijn naamgenoot wil voortzetten en de uitdagingen van de sociale omwentelingen van de huidige digitale en politieke revoluties wil aanpakken. De rol van de Kerk moet een ‘baken zijn dat de donkere nachten van deze wereld verlicht’, zei de paus in zijn eerste toespraak. Nog maar een paar weken geleden had de toenmalige kardinaal Robert Prevost, in reactie op nationalistische en uitsluitende uitspraken van de Amerikaanse vice-president, het volgende bericht geplaatst: “JD Vance heeft het mis. Jezus vraagt ons niet om sommige naasten meer lief te hebben dan andere.”
Het plan van Schuman was ook zo’n duidelijke verklaring van gelijkheid, inclusie, verzoening, solidariteit en liefde voor de naaste. Op het eerste gezicht was het een gedurfd maar eenvoudig plan om voormalige vijanden – met name Frankrijk en Duitsland – economisch zo nauw aan elkaar te binden dat oorlog ‘niet alleen ondenkbaar maar materieel onmogelijk’ zou worden.
Het stelde voor om de kolen- en staalproductie – kritieke industrieën voor militaire macht – samen te brengen onder een gedeelde, supranationale autoriteit, die de naties samenbracht in onderlinge afhankelijkheid en wederzijdse verantwoording. Hoewel de kanonnen vijf jaar eerder tot zwijgen waren gebracht, was er nog geen echte vrede in Europa. Stalins blokkade van Berlijn en het antwoord van de Geallieerden met de Berlijnse luchtbrug minder dan twee jaar eerder waren een voorbode van de Koude Oorlog die zou volgen. Het waren nog steeds turbulente tijden. Europa leed nog steeds aan een ernstig geval van posttraumatische stressstoornis. uiteengerukte gezinnen, gebombardeerde steden, ontwrichte levens en gebroken toekomsten leken onoverkomelijke obstakels voor echte vrede.
Ziel
Wat zou er nodig zijn om een stad, een natie, een continent te genezen van zulke gebrokenheid? Wat was het in de drie minuten durende toespraak van Schuman dat het genezingsproces in gang zette?
Het plan stelde weliswaar economische samenwerking voor, maar Schuman zou later waarschuwen dat het project meer moest zijn dan alleen economisch en technologisch; het had een ziel nodig.
Op een dieper niveau gelezen is de Verklaring van Schuman diep moreel, zelfs spiritueel, geworteld in waarden van het hart. Hij zag Europa niet als een ‘christelijke club’, maar benadrukte dat haar humanistische, democratische cultuur onmogelijk was zonder christelijke wortels.
Ten eerste belichaamde de verklaring een geest van vergeving en verzoening. Nooit eerder in de geschiedenis had een overwinnaar de gevallen vijand als gelijke behandeld, zoals Frankrijk met deze aankondiging aan West-Duitsland deed.
Zonder religieus jargon te gebruiken, voorzag Schuman de verklaring van waarden die nodig waren voor de wederopbouw van het naoorlogse Europa. De kernwaarden van de Schuman Verklaring waren:
• Vrede door samenwerking, niet door overheersing.
• Solidariteit tussen naties in plaats van concurrentie.
• Supranationaal bestuur als een nieuwe vorm van internationale orde, waardoor agressief nationalisme beperkt wordt.
• Democratie en rechtsstaat als hoekstenen voor het opbouwen van vertrouwen tussen staten.
Twee bronnen
Schumans persoonlijke spiritualiteit had twee bronnen.
Vanaf zijn jeugd was hij geschoold in de Sociale Leer van Leo XIII – net als zijn twee collega’s Konrad Adenauer in Duitsland en Alcide de Gasperi in Italië.
Voortbouwend op het concept van het imago Dei, dat ieder mens geschapen is naar het evenbeeld van de Schepper, verdedigde deze leer de solidariteit van het menselijk ras en dus het concept van het streven naar het algemeen welzijn van allen – niet alleen het streven om onze eigen natie groot te maken.
Een tweede bron van Schumans spiritualiteit was de beweging van Morele Herbewapening onder leiding van de lutherse evangelist Frank Buchman. Deze benadrukte het belang van vergeving en verzoening voor echte vrede en dat een veranderde wereld begon met persoonlijke verandering in ieder van ons.
Het nieuws van de nieuwe paus kwam toen de deelnemers aan het eerste parlementaire gebedsdiner in Warschau bijeenkwamen, waaronder 37 parlementsleden van bijna elke partij. Dit was een van de vele evenementen rondom het State of Europe Forum, dat vandaag eindigt en waar we verder gaan met het verkennen van bijbelse antwoorden op de uitdagingen van vandaag.
Omdat ze zijn geworteld in het Grote Gebod om God en onze naaste lief te hebben, zijn de waarden vrede, solidariteit, streven naar het beste voor allen, gelijkheid, onderlinge verantwoording en samenwerking nog net zo relevant en onmisbaar als 75 jaar geleden.
Tot volgende week
