Andrey Zubov is een moedig en eerlijk man
Als een van Ruslands leidende historische en politieke wetenschappers durfde hij zich uit te spreken tegen de annexatie van de Krim in 2014. Hij vergeleek Poetins invasie met Hitlers Anschluss van Oostenrijk. Zubov werd tijdelijk ontheven uit zijn professoraat aan het Moskouse staatsinstituut voor internationale betrekkingen (MGIMO).
Vorige maand ondertekende hij een brief waarin Rusland werd opgeroepen af te zien van zijn oorlogszucht. Hij deed dat samen met zo’n honderd vooraanstaande figuren: dissidenten uit de Sovjettijd, acteurs, schrijvers, zangers, journalisten en liberale politici. Meer dan vijfduizend burgers voegden daaraan later hun namen toe via een open inschrijfformulier. Ze verwachtten niet dat het iets zou opleveren, maar ze wilden hun protest kenbaar maken.
Sinsdien zijn duizenden mensen gearresteerd wegens het prosteren tegen de niet-uitgelokte agressie jegens het buurland. Of ook de zeventigjarige professor onder hen is, is mij niet bekend.
Zubov, een vroom orthodox gelovige, accepteerde vriendelijk onze uitnodiging voor het State of Europe Forum in Riga in 2015, een jaar na de bezetting van de Krim. Hij realiseerde zich in december hoe serieus de Russische president de invasie van Oekraïne overwoog, toen hij de lijst las van het Kremlin met de overspannen eisen aan het Westen. Gewettigde garanties dat Oekraïne nooit lid zou worden van de NAVO en verwijdering van alle westerse strijdkrachten uit Oost-Europa waren eisen die overduidelijk verworpen zouden worden.
Meer dan twintig jaar heeft Zubov al gewaarschuwd voor de dreigende catastrofe. Anders dan in westerse landen als Duitsland, Oostenrijk en Italië is het moeras in de voormalige Sovjet-Unie nooit drooggelegd. De-nazificering was een proces dat in die eerstgenoemde landen tientallen jaren in beslag nam. De-communisering begon in 1989 in de Baltische staten, Tsjechoslowakije, Polen en andere Oostbloklanden die later bij de EU kwamen. Genationaliseerde eigendommen werden teruggegeven.
Duidelijk aanwezig gevaar
In Rusland, klaagt Zubov, heeft nooit de-communisering en teruggave van eigendommen plaatsgevonden. In plaats daarvan bleven dezelfde Sovjet-officials in overheidskantoren zitten, vertelde hij ons in Riga. De Russische verkiezingen van 2007, 2008, 2011 en 2012 waren gemanipuleerd, resulterend in een onrechtmatig regime waarin de Sovjet-mentaliteit nog steeds regeerde. De mensen dachten niet kritisch. Ze bleven homo sovjeticus.
Toch is Rusland onder Poetin, aldus Zubov, niet teruggekeerd naar de USSR, waarin alle eigendom de staat toebehoorde. Nu echter heeft slechts een handvol van Poetins oligarchische vrienden alle eigendommen. Terwijl zij die met de overheid samenwerkten hun deel van de eigendommen kregen, kreeg het Russische volk dat niet. Ze kregen bepaalde vrijheden toen het communisme instortte, maar geen economische kansen.
Al jarenlang heeft Zubov begrepen dat wat er in Oekraïne gebeurt, van belang is voor zowel de rest van Europa als Eurazië. De Maidan-revolutie van 2014 werd door de bewoners van het Kremlin gezien als een illegale staatsgreep. Ze waren bang voor de verkiezing van politici door het volk. Politici die ijverden voor een echte democratie in Oekraïne, vertegenwoordigden een duidelijk aanwezig gevaar voor het regime in Moskou. Zubov voorspelde dat als zij daarin zouden slagen, Poetins plan om het Russische rijk te herstellen serieus zou worden bedreigd.
Recente opstanden voor democratie in Wit-Rusland en Kazachstan werden meedogenloos onderdrukt met hulp van Russische strijdkrachten, waarbij duizenden mensen werden gearresteerd. Het liet zien hoe gevaarlijk en verontrustend de voortgaande democratisering van Oekraïne in de regio zou zijn.
Tegenover Poetins claim dat Oekraïne niet een fatsoenlijk land is en niet echt een apart volk, legde Zubov uit hoe Oekraïne eeuwenlang anders is geweest dan Rusland, Europeser en gecultiveerder. In de zeventiende eeuw staken reisden Oekraïense priesters naar Rusland om er scholen op te zetten, de kinderen van de tsaar les te geven en het land van een cultureel vaccin te voorzien.
Verantwoordelijke samenleving
Sinds de Maidan-revolutie voor vrijheid en waardigheid, die een vervolg was op de Oranjerevolutie van 2005, begonnen Oekraïners voor zichzelf te denken en verantwoordelijkheid voor hun eigen toekomst te nemen. Ze namen niet langer versleten Sovetstijl clichés aan. Homo maidanus leerde op te staan en op zijn eigen twee benen te lopen. Samen maakten ze een begin om aan een verantwoordelijke samenleving te werken.
Zubov maakte in Riga duidelijk dat ‘Rusland’ en ‘Poetin’ twee verschillende dingen zijn. “Poetin zegt ‘Rusland wil dit’ of ‘Rusland wil dat’. Nee, het zijn Poetin en het Kremlin die eisen stellen – niet Rusland of de Russen.”
Terwijl Poetin beweert Oekraïne te ‘de-nazificeren’, weerspiegelt zijn annexatie van zowel de Krim als de Donbass de overname door de nazi’s van Sudetenland en Oostenrijk. Hitler wilde alle Duitssprekende volken in Europa deel laten worden van een groter Duitsland. Poetin streeft openlijk zijn doel van een Russkiy Mir na, de vereniging van alle Russisch sprekenden, ongeacht waar ze wonen.
In de Schuman Talk van komende woensdag, 9 maart zes uur, praat ik opnieuw met de Oekraïners Hanna Hopko an Yuriy Kulakevych, met wie ik de crisis in hun land ook in de Schuman Talk van februari besprak (een werkelijk boeiend interview!) Zij zullen ons de jongste ontwikkelingen rond de frontlinies geven en ons helpen begrijpen waarom wat in het land plaatsvindt, van belang is voor de hele wereld.
Tot volgende week,
