Drie jaar geleden, toen de Russische invasie in Oekraïne nog maar drie weken oud was, kreeg een uitvoering van Bachs Matthäus-Passion voor mij een nieuwe dimensie van pathos.
Ik schreef toen dat de parallel van de valse beschuldigingen, leugens en het onrechtvaardige lijden dat Jezus werd aangedaan met het onrechtvaardige lijden van miljoenen onschuldige Oekraïners niet verlorenzou gaan bij een aandachtig publiek.
Deze week, nu de oorlog 1150 dagen duurt, ontnuchterde een andere uitvoering van Bachs tijdloze oratorium me opnieuw door de beklemmende parallellen in verraad en lijden. Net zoals Jezus werd verraden door een naaste volgeling en werd uitgeleverd aan onrechtvaardige machten, werd Oekraïne geconfronteerd met agressie van een buurland met diepe historische banden, waardoor een gevoel van broederlijk verraad weerklonk. En niet alleen van bloedbanden.
Want het bronzen monument van prins Volodymyr de Grote dat uitkijkt over de Dnipro die door Kiev stroomt, herinnert aan de geboorteplaats van zowel het Oekraïense als het Russische orthodoxe geloof. De hogepriesters en religieuze leiders in het proces tegen Jezus hebben hun hedendaagse tegenhangers. De Russisch-orthodoxe patriarch heeft tientallen priesters het land uitgezet omdat ze durfden te bidden voor vrede en weigerden het officieel voorgeschreven gebed te bidden waarin werd gevraagd om de Russische overwinning op Oekraïne in de ‘Heilige Oorlog’.
Nieuwe (wan)orde
Dit jaar hebben de Oekraïners een extra pijnlijke laag verraad te verduren gekregen – van haar voormalig sterkste bondgenoot. De nieuwe Amerikaanse regering haast zich om een nieuwe wereldorde af te dwingen door middel van vernietiging, chaos en ontwrichting. De naam voor deze nieuwe (wan)orde waarin ‘empathie een zonde is’ is Duistere Verlichting. Oekraïne en andere voormalige Sovjet naties die streven naar vrijheid van tirannie worden nu overgelaten aan een anti-egalitaire, anti-liberale en post-democratische wereld geregeerd door machtsbeluste autocraten. Dit verdelen van de wereld, een echo van de Conferentie van Jalta, wordt uitgevoerd onder de dekmantel van ‘Vredesbesprekingen’. Noord-Amerika (inclusief Canada en Groenland) gaat naar Koning Donald; Europa, oost en west, naar de nieuwe Prins Vladimir; en de rest van Azië naar China.
De representatieve democratie, de rechtsstaat, burgerrechten, de publieke opinie en de scheiding der machten moeten verdwijnen. Alleen macht is goed. De maatschappij moet worden bestuurd als een bedrijf, met machtige CEO’s aan het roer – zoals de wereldmacht die heerste over het proces en de kruisiging van Jezus.
“Barabbas!” schreeuwde de menigte. De parallel van de wispelturigheid van de menigte in Jeruzalem hield me aan mijn stoel gekluisterd. Hoe kon die menigte op Palmzondag zich zo gemakkelijk door de religieuze leiders laten verleiden om voor een veroordeelde misdadiger te kiezen en de kruisiging van de waarheid te eisen? Hoe konden miljoenen kerkgangers zich zo laten beïnvloeden door religieuze en politieke leiders die leugens, haat en wraak goedpraatten in naam van ‘de joods-christelijke erfenis’? “…met kruizen om hun nek maar Nietzsche in hun hart”, zoals iemand zei.
De muziek van de Passion versterkt de angst van de onschuldige en verbeeldt de pijn van Christus, niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk, terwijl hij het gewicht van de zonden van anderen draagt: The world has judged me deceitfully / With lies and with false utterance, / Many a snare and secret plot./ Lord, guard me in this danger, / Shield me from false deceits. (De wereld heeft mij bedrieglijk geoordeeld / Met leugens en valse uitspraken, / Menig strik en geheim complot./ Heer, hoed mij in dit gevaar, / Behoed mij voor vals bedrog.)
Op dezelfde manier draagt Oekraïne – er publiekelijk en valselijk van beschuldigd deze oorlog te zijn begonnen – de last van een conflict dat gedreven wordt door de geopolitieke ambities van anderen. De klaagzangen in Bachs werk vinden weerklank in de stemmen van Oekraïners die rouwen om hun doden en bidden om vrede.
Draad van hoop
Toch bevat de Matthäus Passion, te midden van de duisternis, ook een draad van hoop. Bachs oratorium eindigt met de begrafenis van Jezus. In tegenstelling tot de discipelen weten wij dat dit niet het einde van het verhaal is. Maar we blijven op Goede Vrijdag en Heilige Zaterdag stilstaan bij het lijden van Christus en de plaats van lijden in het menselijk leven en Gods doelen.
Paulus vertelt de Romeinen (5:3) dat lijden volharding voortbrengt; volharding karakter; en karakter hoop. De volharding, het karakter en de hoop van Oekraïne hebben wereldwijd bewondering en solidariteit gewekt (ook onder de meerderheid van de Amerikanen).
We weten dat zondag eraan komt.
Ondertussen zitten we midden in onze eigen Stille Zaterdag. Die nog wel even kan duren. We zijn getuige van het einde van een tijdperk. Democratie en liberalisme, losgekoppeld van hun basisbegrip van de mensheid als beelddrager van God, hebben gefaald. Wetteloze mensen vernietigen het sociale weefsel dat in eeuwen is opgebouwd. De superrijken, de supermachtigen en de supertrots hebben momenteel veel touwtjes in handen.
Toch druisen hun drijfveren, doelen en methoden in tegen de nerf van het universum. Ze kunnen niets blijvends opbouwen. Op de lange duur kunnen trots, hebzucht, bedrog, haat, meedogenloosheid en macht niet op tegen de zachte krachten van nederigheid, rechtvaardigheid, vrijgevigheid, waarheid, barmhartigheid, liefde en dienstbaarheid die door de man aan het kruis werden gemodelleerd.
En uiteindelijk zegeviert hij!
Tot volgende week
