In het vorige Weekly Word beloofde ik – voor degene die geïnteresserd zijn – deze links en samenvattingen van de geschriften van twee metropolieten van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk, André Sjeptytski (1865-1944) en Svjatoslav Sjevtsjoek (1970-).
I. Een korte geschiedenis van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk (UGCC)
- Oorsprong (10e-16e eeuw): Het christendom kwam in 988 naar Kiev door Byzantijnse invloed. Na het Grote Schisma (1054) volgde een groot deel van de regio de oosters-orthodoxe kerk.
- Unie van Brest (1596): Een groep bisschoppen in het Pools-Litouwse Gemenebest stemde in met volledige gemeenschap met Rome, maar behield de Byzantijnse ritus, liturgie en gehuwde geestelijken. Dit leidde tot wat later de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk zou worden.
- Onderdrukking onder tsaristisch en Sovjetbewind:
- In het Russische Rijk werd de UGCC verboden en gedwongen tot de orthodoxie.
- Onder Stalin (1946) werd de kerk na een geënsceneerde synode in Lviv verboden en opgenomen in de Russisch-Orthodoxe Kerk. De kerk overleefde decennialang ondergronds of in ballingschap.
- Heropleving na 1989: Met de val van de Sovjet-Unie kwam de UGCC weer openlijk boven water, herwon parochies, bouwde seminaries en werd een belangrijke kracht in de religieuze en nationale identiteit van Oekraïne, met name in West-Oekraïne.
- Vandaag: De UGCC is de grootste Oosters-Katholieke Kerk in gemeenschap met Rome, onder leiding van aartsbisschop Svjatoslav Sjevtsjoek, gevestigd in Kiev.
Standpunt ten aanzien van de huidige Russische agressie (sinds 2014, geïntensiveerd in 2022)
- Sterke veroordeling van de invasie: De leiding van de UGCC noemt de Russische oorlog tegen Oekraïne consequent onrechtvaardig en agressief. Patriarch Sjevtsjoek heeft het omschreven als een “misdaad tegen God en de mensheid”. • Verdediging van de menselijke waardigheid en vrijheid: De Kerk benadrukt het recht van Oekraïne op soevereiniteit, zelfbeschikking en onafhankelijkheid. Ze verbindt de Russische agressie met eeuwenoude imperialistische onderdrukking.
- Pastorale en humanitaire rol: De UGCC biedt hulp aan vluchtelingen, ontheemde families en families van soldaten en beheert een groot humanitair netwerk.
- Dialoog met Rome: Hoewel paus Franciscus soms voorzichtig is geweest in zijn uitlatingen over Rusland, heeft de UGCC er bij het Vaticaan op aangedrongen om de Russische agressie duidelijker aan te kaarten. Sjevtsjoek heeft benadrukt dat “dialoog niet kan betekenen dat de noodkreten van de slachtoffers worden genegeerd.”
- Spirituele omkadering: De Kerk presenteert de strijd van Oekraïne niet alleen als een politieke, maar ook als een morele en zelfs spirituele strijd – licht tegen duisternis, waarheid tegen leugens, vrijheid tegen slavernij.
Kortom:
De Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk is geboren in eendracht met Rome, maar gevormd door eeuwenlange vervolging onder het bewind van Moskou. Tegenwoordig is het een van de meest uitgesproken kerken in het veroordelen van de Russische oorlog en staat het Oekraïense volk zowel spiritueel als praktisch pal achter zich.
II. Andre Sjeptytski (1865-1944): ‘Як упорядкувати свій дім‘ (‘Hoe je je huis op orde brengt’), biedt begeleiding voor individuen, gezinnen en voor natievorming, een inleiding in publieke theologie.
Sjeptytski was een van de meest invloedrijke geestelijken in de moderne Oekraïense geschiedenis. Hij diende als metropoliet-aartsbisschop van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk (1901-1944), waardoor hij de spirituele leider werd van miljoenen oosterse katholieken in Galicië (destijds onder Oostenrijks-Hongaarse, later Poolse en uiteindelijk Sovjet-/nazi-bezetting).
Sjeptytski was niet alleen een religieus leider, maar ook een staatsman:
• Hij bevorderde de Oekraïense culturele heropleving, het onderwijs en de natievorming.
• Hij pleitte voor sociale rechtvaardigheid, de waardigheid van arbeiders en het belang van christelijke ethiek in het openbare leven.
• Hij zette zich in voor verzoening tussen Oekraïners, Polen en Joden. (Beroemd is dat hij tijdens de Holocaust Joden onderdak bood in kloosters en zelfs in zijn eigen huis.)
• Hij voorzag dat het voortbestaan van Oekraïne niet alleen afhing van politieke onafhankelijkheid, maar ook van spirituele en morele vernieuwing.
“Як упорядкувати свій дім”, ‘Hoe je je huis op orde brengt’
Een van Sjeptytski’s korte maar krachtige pastorale geschriften (ca. 1900-1910) biedt richtlijnen voor individuen, gezinnen en de natie. De centrale boodschap is zowel praktisch als spiritueel:
• Begin met het innerlijke leven – “Je huis op orde brengen” betekent eerst je ziel, geweten en relatie met God in harmonie brengen. Zonder persoonlijke morele discipline stort de externe orde in.
• Gezin als fundament – Hij benadrukte het gezin als de “huiselijke kerk”. Orde in de samenleving begint met orde thuis: wederzijds respect tussen man en vrouw, verantwoordelijk ouderschap, zorg voor de opvoeding van de kinderen, nuchterheid en eerlijk werk.
• Morele economie – Sjeptytski waarschuwde voor verspilling, oneerlijkheid en hebzucht. Hij moedigde aan om binnen de eigen middelen te leven, vrijgevigheid te betrachten en corruptie af te wijzen – waarden die cruciaal waren voor Oekraïense boeren en stedelingen die onafhankelijkheid van buitenlandse mogendheden nastreefden.
• Maatschappelijke verantwoordelijkheid – Hij breidde de metafoor van het “huis” uit naar de rest van de Oekraïense natie. Een volk kan alleen floreren als het bouwt op rechtvaardigheid, solidariteit, waarheid en geloof. Wanorde, verdeeldheid en egoïsme maakt het nationale “huis” kwetsbaar voor ineenstorting. • • Geloof als hoeksteen – Voor Sheptytsky is echte orde in het persoonlijke, gezins- en openbare leven onmogelijk zonder een spirituele basis geworteld in Christus.
De boodschap in context: Sheptytsky schreef deze tekst in een tijd waarin Oekraïners politiek onderdrukt en sociaal gefragmenteerd waren.
Zijn boodschap was:
• Wacht niet op politieke onafhankelijkheid of buitenlandse mogendheden om de zaken “op te lossen”.
• Vernieuwing begint bij jou, je gezin, je huishouden en je gemeenschap.
• Een natie die haar morele en spirituele “huis” op orde brengt, is veerkrachtig en voorbereid op vrijheid.
Deze leer wordt in Oekraïne, vooral tijdens crises, herinnerd als een oproep tot moreel zelfonderzoek en verantwoordelijke natievorming.
1. Samenvatting op basis van fragmenten van Sjeptytski’s tekst “Як упорядкувати свій дім” — Hoe je je huis op orde brengt:
Sjeptytski’s toon is direct, pastoraal en praktisch, geschreven voor gewone gezinnen en huishoudens. Een paar kernzinnen en hun betekenis (geparafraseerd uit het origineel Oekraïens):
• Over de ziel: “Allereerst moet men orde in de ziel brengen. Een man die in zonde leeft, kan niet in vrede leven, en zijn huis zal vol ruzies zijn.” → Hij begint met de aansporing tot belijdenis, gebed en verzoening met God.
• Over het gezinsleven: “In een huis waar man en vrouw elkaar liefhebben, is er vreugde. In een huis waar dronkenschap, egoïsme of ontrouw heerst, is er verdriet.” → De gezondheid van het gezin hangt af van wederzijds respect, nuchterheid en trouw.
• Over werk en geld: “Verspil niet wat God u gegeven heeft, maar beheer het met zorg. Luiheid en verspilling brengen armoede. Hard werken en eerlijkheid brengen Gods zegen.” → Hij waarschuwt tegen verspilling, dronkenschap en corruptie en dringt aan op discipline en spaarzaamheid.
• Over de opvoeding van kinderen: “Leer uw kinderen bidden, de waarheid spreken, werken en hun ouders eren.” → Onderwijs in deugden is belangrijker dan rijkdom.
• Over de gehele natie: “Als elk huishouden op orde is, dan zal de hele natie op orde zijn. Als er in elk gezin liefde, vrede en geloof is, dan zal er in onze natie kracht en zegen zijn.” → Hij breidt het familiehuis uit naar het Oekraïense nationale huis.
Of in meer eigentijdse taal: Als Metropoliet Sjeptytski tot Oekraïners (of wie dan ook) in de 21e eeuw zou spreken, zou zijn oproep ongeveer zo klinken:
• Begin bij jezelf. Als je hart gevuld is met wrok, oneerlijkheid of onverschilligheid, kan geen enkele hervorming, regering of buitenlandse steun blijvende vrede brengen. Persoonlijke integriteit is de eerste basis voor vernieuwing.
• Versterk gezinnen. De natie is slechts zo sterk als haar gezinnen. Bouw relaties op van vertrouwen en trouw. Weersta verslavingen, geweld en egoïsme. Creëer gezinnen van respect waar kinderen waarheid, geloof en verantwoordelijkheid leren.
• Beoefen eerlijk rentmeesterschap. Gebruik middelen verstandig. Wijs corruptie, sluiproutes en de cultuur van hebzucht af. Leef eenvoudig, geef gul en werk ijverig. Voed de jeugd op in deugdzaamheid. Ware vrijheid hangt niet alleen af van militaire verdediging of politieke onafhankelijkheid, maar ook van het opvoeden van kinderen die waarheid, eer en dienstbaarheid kennen.
• Beschouw de natie als een gedeeld huis. Net zoals wanorde een thuis verwoest, verwoesten verdeeldheid en haat een land. Bouw een samenleving op basis van rechtvaardigheid, solidariteit en morele verantwoordelijkheid.
• Geloof is de basis van alles. Menselijke kracht alleen is niet voldoende; alleen met Gods leiding kunnen gezinnen en naties standhouden tegen beproevingen.
De kern van Sjeptytsky’s leer is dus: nationale transformatie begint met persoonlijke en familiale transformatie. Als elk huishouden een plek van eerlijkheid, liefde en geloof is, zal het hele land floreren.
[Helaas kon een zoektocht op internet geen actuele bron van Sjeptytsky’s boek vinden in het Engels of Oekraïens.]
III. Sviatoslav Sjevtsjoek (1970-) werd op 23 maart 2011 verkozen tot grootaartsbisschop van de Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne.
Op 14 mei 2024 publiceerde de Grieks-katholieke Kerk van Oekraïne een ‘Brief over oorlog en rechtvaardige vrede in de context van nieuwe ideologieën’, onder zijn handtekening, waarin de noodzaak werd benadrukt om te volharden en actieve daden van liefde te verrichten om een duurzame en rechtvaardige vrede te bereiken. De brief kan hier in zijn geheel worden gelezen, met hieronder een samenvatting.
De brief benadrukt het belang van het begrijpen van de morele en spirituele fundamenten die ten grondslag liggen aan het handelen in oorlogstijd en waarop een rechtvaardige vrede kan worden gebouwd. De Russische oorlog tegen Oekraïne roept nieuwe uitdagingen en problemen op voor de eeuwenoude traditie van het begrijpen van vrede en oorlog, en gaat vaak gepaard met een gebrek aan begrip voor de diepte en ernst van de gebeurtenissen. De brief is bedoeld om het Oekraïense volk te helpen wijzer en sterker te worden door verrijking met eerbiedwaardige christelijke denkbeelden over vrede en oorlog, en om bij te dragen aan een beter begrip van de hedendaagse uitdagingen door de internationale gemeenschap.
De wortels van de Russische oorlog tegen Oekraïne gaan terug tot de vorige eeuw, of zelfs eerder, en zijn geworteld in totalitarisme, dat de vrijheid en waardigheid van de menselijke persoon negeert.
De brief benadrukt de noodzaak om de christelijke leer van vrede en oorlog te beschouwen in het licht van de hedendaagse Oekraïense ervaring om de gewenste vruchten te dragen en aspiraties en inspanningen te verlichten met de waarheid van het Evangelie. Hier zijn enkele fragmenten:
“Red de slachtoffers uit de hand van hun onderdrukkers” (Jer. 22:3)
De brief van de Bisschoppensynode van de Grieks-Katholieke Kerk in Oekraïne
over Oorlog en Rechtvaardige Vrede in de context van nieuwe ideologieën
“Zijn heil is nabij voor wie Hem vrezen; eerlijkheid zal wonen in ons land” (Ps. 85:10).
Innig geliefden in Christus!
Inleiding
Al tien jaar leven we in oorlogsomstandigheden, en twee daarvan is Oekraïne gedompeld in de vlammen van een bevrijdingsoorlog tegen de grootschalige invasie van de Russische agressor. Oorlogstijd is buitengewoon pijnlijk en wreed: het veroorzaakt talloze trauma’s bij iedereen en de hele samenleving. Elke dag ontvangen we het tragische nieuws over de dood van Oekraïners; velen hebben al familieleden en vrienden verloren; We zijn getuige van de vernietiging van wat ons het meest dierbaar is: ons thuisland, het welzijn van onze families, ons geluk, onze dromen. In dergelijke omstandigheden is het heel begrijpelijk dat iemand geneigd is zich over te geven aan emoties: zich te storten in wanhoop en hopeloosheid, of haat de overhand te laten krijgen in iemands ziel. Deze gevoelens van wanhoop en haat maken ons tot slaven en schenden onze waardigheid, die de Schepper ons heeft gegeven. Dergelijke gevoelens van veel Oekraïners worden treffend verwoord in de woorden van de psalmist David: “Ook mijn ziel beeft hevig – en U, HEER, hoe lang nog…?” (Ps. 6:4); “Hoe lang zal mijn vijand over mij zegevieren? Zie mij aan, antwoord mij, HEER, mijn God!!” (Ps. 13:3-4). Tegelijkertijd wordt een deel van de samenleving onverschillig: sommige mensen die door de oorlog zijn getroffen, maar misschien minder dan vele anderen, proberen het niet op te merken, alsof ze het willen vergeten. Achter deze houding kan zowel een psychologisch mechanisme van zelfverdediging als de morele ziekte van onverschilligheid schuilgaan.
Allereerst moeten we beseffen dat het winnen van de strijd tegen zo’n verraderlijke vijand doorzettingsvermogen vereist. Dat doorzettingsvermogen heeft niets te maken met onverschilligheid of afstand nemen van de ervaring van het land en de mensen. Integendeel, doorzettingsvermogen gaat altijd gepaard met activiteit, met een opofferende liefde die bereid is om langdurig dienstbaar te zijn: “En laat de volharding volmaakt zijn, zodat u volmaakt en onberispelijk bent en in niets tekortschiet” (Jak. 1:4). Een kortstondige explosie van gevoelens of enthousiasme kan niet lang worden volgehouden. Dit vereist veeleer voortdurende inspanning. Niet voor niets moedigde metropoliet Andrej Sjeptytski jongeren aan: “Het is niet door een enkele minuut uitbarsting, maar alleen door aanhoudende strijd en onophoudelijke offers, zelfs tot bloed en dood gedurende vele generaties, dat de natie vooruitgaat” [1]
Een helder begrip van de morele en spirituele fundamenten die ons handelen in oorlogstijd sturen en waarop we onze toekomst na afloop zullen bouwen met het bereiken van een rechtvaardige vrede, is absoluut noodzakelijk om ervoor te zorgen dat onze inspanningen een doelbewuste beweging zijn naar het soort overwinning dat we wensen. De christelijke traditie als geheel en de sociale leer van de katholieke kerk in het bijzonder kennen een lange traditie van theologische en filosofische reflectie op vrede en oorlog, die bijzonder nuttig is in de huidige omstandigheden van ons land. Het is dan ook ons doel om een relevant deel van deze schatten te delen met de Oekraïense samenleving en alle mensen van goede wil.
De Russische oorlog tegen Oekraïne roept nieuwe uitdagingen en problemen op voor deze eeuwenoude traditie van begrip van vrede en oorlog. Op het internationale toneel zien we steun voor ons land; Tegelijkertijd stuiten we echter ook op een gebrek aan begrip voor de diepgang en ernst van deze gebeurtenissen, samen met voorbarige hoop op een gemakkelijke oplossing van het conflict. Soms horen we overhaaste oproepen tot vrede, die helaas niet altijd gepaard gaan met een terechte eis tot rechtvaardigheid. “Ze hebben de onrechtvaardige behandeling van mijn volk licht opgevat: ‘Vrede, vrede!’, zeggen ze, hoewel er geen vrede is”, roept de profeet Jeremia ons geweten toe (Jer. 6:14). Daarom is het de moeite waard om de christelijke leer van vrede en oorlog te beschouwen in het licht van de hedendaagse Oekraïense ervaring, zodat deze ons de gewenste vrucht kan brengen en onze aspiraties en inspanningen kan verlichten met de waarheid van het Evangelie. Deze brief beoogt dan ook enerzijds ons volk te helpen wijzer en sterker te worden door verrijking met eerbiedwaardig christelijk denken over vrede en oorlog, en anderzijds bij te dragen aan een beter begrip door de internationale gemeenschap van de hedendaagse uitdagingen en de plaats van Oekraïne op de spirituele kaart van de wereld van vandaag.
I. Oorzaken en oorsprong van de hedendaagse Russische oorlog tegen Oekraïne
5. Het is onmogelijk de redenen voor de Russische oorlog tegen Oekraïne te begrijpen en de juiste spirituele middelen te vinden voor de overwinning en een rechtvaardige vrede zonder de bredere achtergrond van de huidige gebeurtenissen te begrijpen, en ook zonder de basisprincipes van sociale rechtvaardigheid te beseffen, zowel in de sociale verhoudingen binnen elke staat die door de wet wordt geregeerd als in de internationale betrekkingen met de grondslagen van het internationaal recht. De wortels van wat er vandaag de dag gebeurt, gaan minstens terug tot de vorige eeuw, of zelfs veel eerder.
8. Een belangrijke fout van de vrije wereld na de ineenstorting van het communistische blok was dat democratische landen niet eisten dat het post-Sovjet-Rusland, dat werd erkend als de opvolger van de Sovjet-Unie, de misdaden van de communistische periode volledig zou veroordelen en de nieuwe Russische heersers niet zouden verplichten tot decommunisatie, zuivering en zuivering van hun staat van de gevolgen van het totalitarisme. Niets vergelijkbaars met wat er na de Tweede Wereldoorlog in Duitsland gebeurde, werd in Rusland gedaan. Er waren tekenen van een denken dat niet gericht was op spirituele waarden, maar op economie: velen in de wereld dachten dat het democratiseringsproces in Rusland als vanzelf zou verlopen, onder voorwaarden van ontwikkeling van particuliere ondernemingen, versterking van economische hefbomen en handel met de vrije wereld.
II. Van de “Russische Wereld” (Russkiy mir) naar “ruscisme”: de weg naar degradatie van de agressieve staat
12. Het is belangrijk voor christenen wereldwijd dat de leer van de “Russische Wereld” door talloze vertegenwoordigers van de orthodoxe gemeenschap zelf is veroordeeld. In het bijzonder noemde een groep van bijna 350 orthodoxe theologen het een ketterij en een “verachtelijke en onverdedigbare leer”
15. Uit wat er is gezegd over het hedendaagse Russische hybride totalitarisme volgt de specifieke houding ten opzichte van religie en de Kerk. De orthodoxie in haar Moskouse vorm wordt vandaag de dag in Rusland gebruikt om het ideologische vacuüm te vullen dat is ontstaan door de val van het communisme, door religie te beschouwen als een middel om de staatsmacht te versterken en er een politiek instrument van te maken.
Conclusie
- Hoe moeten christenen wereldwijd nu handelen? Allereerst moeten we ons realiseren dat de huidige dreiging wereldwijd is en de kracht van een rechtvaardig internationaal recht bevestigen en ontwikkelen. De overtuiging van sommige delen van de wereldgemeenschap dat deze oorlog een puur lokaal conflict is tussen twee naties en dat het daarom, na verzoening, mogelijk zal zijn om terug te keren naar het gebruikelijke comfort, is onjuist. Vandaag de dag worden alle fundamenten van de menselijke beschaving bedreigd.
- “Jezus Christus is gisteren, vandaag en tot in eeuwigheid dezelfde” (Hebr. 13:8). De Heer wil dat zijn discipelen nu zijn zoals ze waren aan het begin van het christendom: moedig in hun trouw aan de waarheid, om hun ogen niet te sluiten voor vreselijk onrecht, terwijl ze economisch gewin en gemoedsrust nastreven. Het leven van Jezus – zijn woorden en daden – zijn een voorbeeld en een gezegend licht, zodat we kunnen begrijpen wat het betekent om ware mensen te zijn, geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God en dragend de vredesbrengende kracht van de Heilige Geest. Deze woorden en daden getuigen van Zijn wijze en rechtvaardige heerschappij in de wereld. Zijn voorbeeld is zo zuiver en duidelijk dat het niet vervangen kan worden door opportunistische diplomatie of politiek die de waardigheid en rechten van individuen en elke natie zou negeren.
De zegen van de Heer zij met u!
Namens de Bisschoppensynode
van de Oekraïens-Grieks-Katholieke Kerk
in Oekraïne
† SVIATOSLAV
Tot volgende week,
