Hij is waarlijk opgestaan!!
Sinds het begin van het eerste millennium begroeten christenen elkaar op Opstandingszondag met deze belijdenis. De opstanding van Jezus van Nazareth is het hoogtepunt van het Grote Verhaal, het keerpunt dat de Europese geschiedenis heeft gevormd en doorgaat de wereldgeschiedenis te vormen.
Ja, er is een Groot Verhaal, ondanks beweringen van postmoderne filosofen dat ‘grote verhalen’ in postmoderne tijden niet langer levensvatbaar zijn. Naast het Griekse fatalisme, de Verlichting en het marxistische utopisme zien zij het Jezusverhaal, het ‘christelijke verlossingsverhaal’, als nog een instrument om macht te legitimeren.
Toch inspireerde dat ‘achterhaalde verhaal’ dit weekend in heel Europa miljoenen gelovigen en niet-gelovigen in talloze muziekzalen, kerken en openluchtopvoeringen. Alleen al in Nederland is Bachs Matthäus Passion de afgelopen weken letterlijk honderden keren uitgevoerd.
De avond voor Goede Vrijdag werd in Zeist een hedendaagse musicalversie van het lijdensverhaal opgevoerd, die sinds 2011 elk jaar live op televisie wordt uitgezonden. Enkele miljoenen mensen keken naar bekende acteurs en zangers die Jezus, Petrus, Maria en Judas speelden. De herrezen Jezus zong het slotlied vanaf het dak van het Slot Zeist (foto boven), het decor van de hele presentatie.
Katalysator
Slot Zeist heeft een betekenis die de acteurs en het publiek waarschijnlijk niet bekend is. Want dat kasteel werd in de achttiende eeuw door de Hernhutters gebruikt als operatiecentrum voor het verspreiden van het Grote Verhaal van de opgestane Jezus naar Amerika, Afrika, Azië en het Noordpoolgebied. Hun voorbeeld inspireerde William Carey en anderen om de eerste protestantse zendingsgolf te starten, die het Grote Verhaal naar de uiteinden van de aarde bracht. Die zendingsbeweging was volgens onderzoeker Robert Woodberry “een cruciale katalysator voor de ontwikkeling en verspreiding van godsdienstvrijheid, massaonderwijs, massadrukwerk, kranten, vrijwilligersorganisaties en koloniale hervormingen, daarmee voorwaarden scheppend die een stabiele democratie waarschijnlijker maakten”.
Het paasverhaal draait om dood en wederopstanding. Net als het christendom zelf. Vele malen in de geschiedenis is de kerk voortijdig dood verklaard. Meer dan een eeuw geleden zei G.K. Chesterton dat de kerk minstens vijf keer in de geschiedenis ‘naar de haaien’ leek te gaan. Maar elke keer was het de haai die stierf! Sindsdien zijn er nog twee ‘haaien’ gestorven: het fascisme en het communisme.
Maak daar maar drie ‘haaien’ van. Twee decennia geleden verscheen met veel tamtam aan beide zijden van de Atlantische Oceaan het Nieuwe Atheïsme. De bestsellers Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens en Daniel Dennett wilden ‘het christendom en christenen met minachting belachelijk maken’. Maar zoals Justin Brierley, presentator van de populaire podcasts Unbelievable? opmerkt, die beweging is sindsdien volledig geïmplodeerd en uit de publieke belangstelling verdwenen. Brierley’s boek The surprising rebirth of belief in God (De verrassende wedergeboorte van het geloof in God) suggereert dat de opkomst van de Nieuwe Denkers (zoals hij ze noemt) vanuit het secularisme die aandringen op een heroverweging van het Grote Verhaal van Jezus – zoals Jordan Peterson, Tom Holland en Ayaan Hirshi Ali – duidt op een kentering in het geloof.
Ziel
Het is waar, zoals de postmodernisten beweren, dat sommige Grote Verhalen misleidingen zijn die gebruikt worden om de macht te behouden of te heroveren. Bijvoorbeeld de uitzendingen van Vladimir Poetin over een groot verhaal van Russische glorie. Of verhalen over gestolen verkiezingen.
Toch kunnen Grote Verhalen inspireren en inspireren. Ze kunnen ons herinneren aan ware gebeurtenissen, ware waarden en ware betekenissen. Vergelijk de verhalen van Poetin met de verhalen die Volodymyr Zelensky aan zijn volk en aan wereldleiders vertelt. Op de derde dag van de Russische invasie herinnerde de Oekraïense president de wereld eraan dat wat er gebeurde “niet alleen een oorlog tegen Oekraïne is, maar tegen Europa, tegen de eenheid van Europa, tegen elementaire mensenrechten in Europa, tegen het vreedzaam naast elkaar bestaan van de landen van Europa – en tegen het feit dat Europese staten weigeren om grensgeschillen met geweld te beslechten”. Zelensky’s niet aflatende en overtuigende retoriek heeft Europa wakker geschud voor de onaangename waarheden.
Het Grote Verhaal van Jezus heeft de Europese politiek en wetgeving, kunst en muziek, onderwijs en wetenschap, taal en literatuur, wetenschap en technologie, economie en handel en nog veel meer diepgaand gevormd. De verwerping van dit verhaal heeft het Europese project beroofd van de betekenis en het doel dat de grondleggers, Schuman, Adenauer en de Gasperi, er oorspronkelijk mee voor ogen hadden. Zij waarschuwden dat het project niet alleen economisch en technologisch van aard was. Het had een ziel nodig. De Eurocraten van vandaag zoeken pragmatische en technische oplossingen voor de vele uitdagingen waar de Europese gemeenschap voor staat. Onder de bevolking groeit het scepticisme en wantrouwen jegens politici. Vrijheid, gelijkheid en broederschap raken steeds meer uit het zicht van onze in toenemende mate tribale en gepolariseerde samenleving.
Het State of Europe Forum in Brussel op 10 en 11 mei zal ons wakker schudden om naar onze ware wortels en identiteit terug te keren, ons oproepen tot ware broederschap en solidariteit, en tot een toekomst die trouw is aan de ‘Europese’ waarden van vrede, vrijheid en menselijke waardigheid – een hoopvolle toekomst gevormd door de verrijzenis van Jezus.
De inschrijving gaat later deze week open op stateofeuropeforum.eu.
Tot volgende week,
