Een tafelgesprek mondde afgelopen week uit in de vraag of correct is om te spreken van ‘De Oekraïne’ of gewoon ‘Oekraïne’.
Dat ogenschijnlijk onschuldige, tweeletterige lidwoord– ‘de’ – maakt veel Oekraïners boos wanneer westerlingen het argeloos voor de naam van hun land plaatsen. En om een goede reden. Het vertegenwoordigt een kijk op hun land die zijn onafhankelijkheid, soevereiniteit en wettigheid ontkent. Het is de Russische kijk, en die van Poetin.
Voor veel westerlingen lijkt de Oekraïense vasthoudendheid om de ‘de’ weg te laten op geneuzel. Per slot van rekening hebben we het ook over het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en (in het Engels) the Netherlands of (in het Frans) les Pays-Bas.
Maar voor Oekraïners is dit meer dan een grammaticale kwestie. Het omhelst de hele reden waarom Poetin in de eerste plaats zijn misplaatste ‘speciale militaire operatie’ lanceerde. En waarom de Oekraïners zich met hand en tand hun recht verdedigen om als onafhankelijke natie te bestaan.
Poetin accepteert niet dat Oekraïne een wettige, onafhankelijke natie is, een begrensd grondgebied apart van Rusland. Hij stelt dat de Oekraïense soevereiniteit een historische fictie is. Daarom gebruikt hij, en de meeste Russen met hem, de Russische constructie – equivalent van het Nederlandse ‘De Oekraïne’ – wat Oekraïne bestempelt als een vaag land met onduidelijke grenzen, deel van de grotere eenheid Rusland.
De naam van Oekraïne komt van het Slavische woord voor grensgebieden. In de Sovjet-Unie was de officiële naam ‘de Oekraïense Sovjet Socialistische Republiek’, met het lidwoord. Het was het grensgebied in de grotere politieke eenheid, de Sovjet-Unie. Men verwijst naar ‘de Kaukasus’, ‘de Oeral’, ‘de Krim’ of ‘de Donbas’ als regio’s in een gedefinieerde natiestaat. Op zo’n manier praten over ‘de Oekraïne’ impliceert dat het land nog steeds een regio is van Rusland, en geen duidelijke grenzen heeft.
Genegeerd verzoek
In de officiële verklaring van onafhankelijkheid die werd aangenomen door de Opperste Sovjet van de Oekraïense Sovjet Socialistische Republiek op 24 augustus 1991 werd de naam van de nieuwe staat vastgesteld als ‘Oekraïne’. De naam die dateert van de 12de eeuw. Een meerderheid van Oekraïners in alle regio’s van het land bevestigde de verklaring in een referendum over de onafhankelijkheid op 1 december van dat jaar. De volgende dag erkende Boris Jeltsin – als president van de Russische Federatieve Sovjet Socialistische Republiek – de onafhankelijkheid van Oekraïne, tegelijk met Polen en Canada. Aan het eind van het jaar hadden zich daar nog 66 landen bij gevoegd. De Oekraïense onafhankelijkheid leidde op 26 december tot de ontbinding van de USSR.
Twee jaar na de instorting van de Sovjet-Unie verzocht het nieuw aangestelde Oekraïense parlement de Russische overheid te stoppen met de oude gewoonte om hun land met de Russische equivalent van ‘de Oekraïne’ aan te duiden. Het verzoek werd grotendeels genegeerd. Geen wonder dat toen Poetin de ‘kleine groene mannetjes’ naar de Krim stuurde om luchthaven, parlement en militaire bases over te nemen – aanvankelijk ontkennend dat het om Russische militaire strijdkrachten ging – de Russen die manoeuvre over het algemeen simpelweg beschouwden als het terugeisen van een van ‘hun’ provincies.
Het is dus begrijpelijk dat Oekraïners geïrriteerd raken wanneer zij vriendelijke westerlingen over hun land in Poetins termen horen praten als ‘de Oekraïne’, daarmee implicerend dat het een deel is van het grotere Rusland.
Hetzelfde is waar wanneer westerlingen verwijzen naar de naam van hun hoofdstad als Kiev (de Russische versie) in plaats van Kyiv, de officiële Oekraïense naam. ‘Kiev’ was de naam die traditioneel door westerse media werd gebruikt, tot de invasie van de Krim en de Russische bezetting van Oost-Oekraïne in 2014. Met een bevolking van drie miljoen mensen is Kyiv in grootte de zevende stad van Europa, groter dan Rome, Parijs, Barcelona en Warschau. Zes eeuwen eerder gesticht dan Moskou is het een van de oudste steden van Oost-Europa. De naam is afgeleid van Kyi, een van de legendarische stichters, drie broers en hun zuster. Gelegen aan de handelsroute tussen Scandinavië en Byzantijns Constantinopel, was Kyiv al in de vijfde eeuw een commercieel centrum.
Straatconcenrten
Terwijl Oekraïners zich blijven verzetten tegen de brute pogingen van hun buren om hun identiteit als land en volk teniet te doen, brengen verhalen van doorgaande moed en actie hoop te midden van de wanhoop. Een zo’n verhaal komt van onze JmeO-collega Ira Kapitonova in Kyiv, verstuurd op de 500ste dag van de oorlog. Het gaat over een negenjarige jongen, lid van het zangkoor Dudaryk van de Lviv Staatsacademie. Hij en zijn vader gaven straatconcerten om geld in te zamelen voor het Oekraïense leger. Ze haalden afgelopen jaar 2,5 miljoen grivna (meer dan 60.000 euro) op. Ira schrijft dat er aan het helpen van jouw land geen leeftijdslimiet zit.
Dudaryk was het enige internationale koor dat was uitgenodigd voor het Letse zang- en dansfestival van dit jaar, waar het voor 15.000 Letten het Oekraïense volkslied liet horen. Zang- en dansfestivals die jaarlijkse werden gehouden in de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen wakkerden meer dan dertig jaar geleden het streven naar de wedergeboorte van hun landen aan. Daarover schreef ik in een eerder Weekly Word. Die festivals waren de eerste manifestaties van nationale identiteit in de Baltische staten die, net zoals Oekraïne vandaag, vrijheid zochten van imperialistische overheersing. Een Estse dirigent zei: “Door te zingen hielden we onszelf als land in leven. Zonder zang zou er nu geen Estland zijn. De zangviering was een van de weinige plaatsen waar wij, Esten, ons één konden voelen – niet als deel van de Sovjet-Unie, maar als deel van ons eigen volk.”
Blijf jouw weg naar de vrijheid zingen, Oekraïne!
