Europeanen lijden aan geheugenverlies ten aanzien van ten minste twee cruciale ontwikkelingen in het verhaal van Europa.
Ten eerste zijn de Europeanen de bijzondere rol vergeten die het verhaal van Jezus heeft gespeeld bij het ‘Europa’ maken van Europa – bij het leggen van een gemeenschappelijke basis van waarden en opvattingen over menselijke waardigheid, heiligheid en de zin van het leven.
Ten tweede lijden de Europeanen aan geheugenverlies over hoe de vrede na de Tweede Wereldoorlog werd gewonnen en hoe de Europese eenheid werd gekatalyseerd door christelijke vergeving en verzoening.
Dit geheugenverlies kwam naar voren in een cluster van evenementen die ik deze week bijwoonde rond het Europese Gebedsontbijt in Brussel, dat werd gehouden in het Europees Parlement met enkele honderden aanwezigen. De hoofdspreker van het gebedsontbijt zelf ging bijvoorbeeld in op het Bijbelse concept van vrijheid, dat door de eeuwen heen vorm heeft gegeven aan de strijd voor rechtvaardigheid.
Dr. Christiaan Alting Von Geusau contrasteerde de populaire liberale opvatting van vrijheid – als gewoon doen wat we leuk vinden, ‘zolang er maar niemand gewond raakt’ – met het grotendeels vergeten bijbelse begrip van kiezen om het juiste te doen – doen wat we zouden moeten doen. Voormalig secretaris-generaal van de VN, Dag Hammarskjöld, beschreef de populaire opvatting als ‘slavernij aan hartstochten’, een valse vrijheid.
Ware uiterlijke vrijheid is niet mogelijk zonder een zorgvuldig berekende innerlijke vrijheid, vervolgde hij, de keuze om het goede te doen en niet het kwade; om anderen te dienen en niet egoïstisch te handelen; om verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen daden en niet anderen de schuld te geven; om anderen in waardigheid tegemoet te treden, zelfs onze politieke tegenstanders en niet als vijanden.
“Want dat is wat Jezus zou doen,” concludeerde Dr. Geusau.
Nicea
In een kleinere bijeenkomst van vertegenwoordigers van katholieke, orthodoxe en protestantse stromingen sloot ik me aan bij een delegatie van Together for Europe om te bespreken hoe we dit Europese geheugenverlies kunnen aanpakken door twee belangrijke verjaardagen in het nieuwe jaar te herdenken.
Een daarvan is de 1700e verjaardag van het Concilie van Nicea in 325, toen voor het eerst vertegenwoordigers uit vrijwel elke hoek van het christendom samenkwamen om hun geloof en tradities te delen. Sommigen kwamen zelfs uit Scythië, dat een groot deel van het huidige Oekraïne beslaat. De daaruit voortvloeiende Geloofsbelijdenis van Nicea was een verenigende kracht voor de Kerk, oost en west… tot het Grote Schisma van de 11e eeuw, toen de Katholieke en Orthodoxe Kerken elkaar wederzijds excommuniceerden over een ruzie over de Heilige Geest!
Die splitsing resulteerde in negen eeuwen van wederzijds wantrouwen en broederschap tussen oost en west. Tot op de dag van vandaag loopt er een geestelijke breuklijn langs de westelijke grens van Rusland en dwars door het moderne Oekraïne. Deze tragische breuk in de Kerk is de achtergrond van het huidige conflict tussen deze twee naties. Moskou ziet Kiev als verraad aan de oostelijke zaak door zich aan te sluiten bij het westen.
Het nieuwe jaar, 2025, biedt een speciale gelegenheid om dat eerste concilie te benadrukken als een belangrijke mijlpaal in de verspreiding van het christelijk geloof onder de volkeren van Europa, uiteindelijk van Armenië tot IJsland. Europa’s identiteit als ‘christendom’, een eenheid met veel diversiteit, onderscheiden van haar heidense Euraziatische wortels, leidde tot zelfperceptie als een ‘continent’, ondanks dat het in werkelijkheid slechts het westelijke schiereiland van Eurazië is. Pasen wordt volgend jaar op dezelfde datum gevierd door de oosterse en westerse kerken, wat de mogelijkheid biedt voor gezamenlijke vieringen.
Schuman
De andere herdenking is de 75e verjaardag van de Schuman-verklaring. Want in een toespraak van drie minuten op 9 mei 1950 verraste de Franse minister van Buitenlandse Zaken de wereld met een plan voor samenwerking tussen verzoende voormalige vijanden om het naoorlogse Europa opnieuw op te bouwen op de christelijke fundamenten van vrede, gelijkheid, solidariteit en menselijke waardigheid. Het eenwordingsproces dat volgde was een belangrijke factor in de val van het communisme en inspireerde op zijn beurt de hoop van de Oekraïners om een vrij, vreedzaam en democratisch lid van de EU te worden.
Wij van het Schuman Centrum zijn, samen met lokale christelijke leiders, al bezig met de voorbereidingen voor het State of Europe Forum dat rond deze verjaardag, 9 en 10 mei, in Warschau (Polen) zal worden gehouden, de hoofdstad van het land dat op dat moment het voorzitterschap van de EU bekleedt. We plannen een parlementair gebedsontbijt op 9 mei, een Europese studiedag en een openbare herdenking van de Schuman-verklaring en de betekenis ervan voor het moderne Europa. De volgende dag zal een forum nadenken over het Europa van vandaag in het licht van Schumans visie voor Europa als een gemeenschap van volkeren die diep geworteld is in christelijke waarden. Onthoud deze data. Informatie zal later op stateofeuropeforum.eu worden geplaatst.
Na het gebedsontbijt sprak ik tijdens een diner 80 jonge christelijke professionals toe over de vraag: welke lessen uit de Europese geschiedenis mogen we nooit vergeten? Nadat ik had uitgelegd waarom we deze twee ontwikkelingen, de ene 1700 jaar geleden, de andere 75 jaar geleden, nooit mogen vergeten, zei een jonge opgeleide Italiaanse vrouw aan mijn tafel: “Ik ben geschokt! Ik heb deze verhalen nog nooit gehoord.”
Dit illustreert mijn punt over Europees geheugenverlies.
Tot volgende week,
