Een column in de Volkskrant trok deze week mijn aandacht: ‘Europa moet zich herbewapenen, vooral moreel.’
Voor het eerst in twee generaties duikt de term ‘herbewapening’ weer op in de krantenkoppen. Het schokeffect van de Russische invasie van Oekraïne was dat alles de afgelopen maand opnieuw werd gekalibreerd, inclusief de Duitse vastberadenheid om de gedeelde verantwoordelijkheid voor de verdediging van Europa op zich te nemen.
Het gebruik van de termen ‘herbewapening’ en ‘moreel’ in deze column deed me onmiddellijk denken aan de dynamische beweging van de vorige eeuw genaamd Morele Herbewapening. De oprichter was de charismatische en invloedrijke lutherse evangelist Frank Buchman (rechtsboven afgebeeld), die Robert Schuman (links op foto) en Konrad Adenauer aan elkaar introduceerde en hun leven vorm gaf met zijn boodschap van vergeving en verzoening.
Tot mijn verbazing, toen ik de column begon te lezen, beschreef de schrijver zijn 95-jarige grootmoeder die hem vertelde over de betrokkenheid van haar bankiersfamilie bij Buchmans beweging. Een soort van ‘Leger des Heils van de rijken’, schreef hij, de beweging trok onder meer Frits Philips aan, hoofd van het Eindhovense wereldwijde elektronicabedrijf. Het was ook voorstander van Frans-Duitse verzoening en een Europese integratie met sterke morele fundamenten. Buchman geloofde dat het Westen niet alleen militair sterk moest zijn, maar ook moreel. De columnist merkte Buchmans nadruk op de dagelijkse ‘stille tijd’ op, luisterend naar je innerlijke stem om zowel correctie als richting te horen.
De beweging beïnvloedde ook Harry Truman’s observatie dat alle westerse problemen hun wortels hadden in ‘vooroordelen, rivaliteit, apathie en hebzucht’. Dat klonk bekend in de oren, merkte de columnist op, ‘want de oorlog in het oosten was immers een logisch gevolg van Europa’s morele tekortkomingen’. Terwijl Poetin de afgelopen twintig jaar geen geheim had gemaakt van zijn imperialistische ambitie, was Europa alleen met zichzelf bezig. Europa was blij autocratische regimes te financieren en hun vuile geld te accepteren voor het bouwen van superjachten, het kopen van voetbalclubs en het verwarmen van onze huizen. Ondertussen, vervolgde de schrijver, stelden we essentiële investeringen in klimaatbeleid en defensie uit.
De conclusie van de column was dat de ‘rijkste en gelukkigste onder ons moreel zouden moeten herbewapenen en stille tijd moeten uitoefenen: degenen die alles doen voor geld, maar het altijd zullen ontkennen; degenen die kennis en vaardigheden hebben, maar ervoor kiezen om ze voor de verkeerde dingen te gebruiken.’
Klaagzang
In deze vastentijd is het de moeite waard om stille tijd te creëren om over na te denken, te luisteren naar onze innerlijke stem om correctie en richting te horen. In deze kerktradities die het meeste uit de vastentijd halen, zijn verdriet, spijt en klaagzang verweven door de liturgie en de muziek. In deze oorlogstijd is het zeker gepast om te klagen, te treuren met degenen die treuren.
We betreuren het verlies van leven en ledematen van Oekraïense soldaten en burgers, van jonge Russische soldaten die meedogenloos zijn geofferd aan de oorlogsgoden, en het rouwen van alle families die gebroken zijn door roekeloze barbaarsheid.
We betreuren ons aandeel in het voortzetten van het diepe en oude spirituele schisma tussen de Kerk van oost en west – veroorzaakt door een ruzie over de Godheid en een geloofsbelijdenis die Gods volk eeuwenlang verenigde, maar vervolgens verdeelde.
We betreuren het dat deze spirituele breuklijn een millenniumlange bron is geworden van voortdurende culturele, politieke, economische en militaristische vijandigheid, die de oorlog van vandaag rechtstreeks aanwakkert.
We betreuren dat we de waarheid gesproken door de Russische schrijver Alexander Solzjenitsyn zijn vergeten dat de scheidslijn tussen goed en kwaad niet tussen landen loopt, maar door elk menselijk hart.
We betreuren het dat angst en haat liefde en vergeving hebben overschaduwd door de pijn uit het verleden te koesteren.
We betreuren het dat we zijn uitgelokt door degenen die ‘het christelijk geloof verdedigen’ tegen degenen van een ander ras, andere cultuur en geloof.
We betreuren namens onze naties die een consumptieve levensstijl nastreven van comfort en bezittingen, waarbij we spirituele en morele waarden verwaarlozen.
We betreuren het dat het ene continent dat het meest gevormd is door de Bijbel, paradoxaal genoeg, het ene continent is geworden dat het meest gevormd is door de verwerping van de Bijbel.
Vragen
Behalve klaagzangen en de onmiddellijke taak om de oorlog te stoppen en levens te redden, zijn er nog veel vragen die op antwoorden wachten:
- Welke rol speelt religie ten goede of ten kwade in het huidige oosterse conflict?
- Welke rol speelden geloofsgemeenschappen na de Tweede Wereldoorlog bij het toepassen van theologische taal op politieke dilemma’s, zoals vergeving en verzoening, solidariteit en algemeen welzijn?
- Welke bijdragen kunnen geloofsgemeenschappen vandaag leveren aan het herstel van vrede en een nieuwe internationale orde die de vrijheid van meningsuiting, van geloof, van gebrek en van angst garandeert?
Dit zijn vragen die we van plan zijn te behandelen op het STATE OF EUROPE FORUM van dit jaar in Parijs, op 6 en 7 mei. Het forum wordt sinds 2011 jaarlijks gehouden in de hoofdstad van het land dat het voorzitterschap bekleedt en is een platform voor Europeanen met verschillende geloofsachtergronden en disciplines om de toestand van het continent te evalueren in het licht van Robert Schumans visie op ‘een gemeenschap van volkeren die diep geworteld zijn in christelijke waarden’.
Plan om met ons mee te gaan naar Parijs terwijl we antwoorden en reacties op deze vragen zoeken.
Tot volgende week,
