Het verhaal van Maarten Luther die zijn 95 stellingen op de Wittenbergdeur hamerde – waar ik vorige week naar verwees – is een onconstructieve mythe. Het bevordert een verkeerd beeld van de monnik als rebel en is niet behulpzaam voor de zaak van verzoening en eenheid tussen protestanten en katholieken.
Dit was de doordachte reactie van een lezer op mijn laatste weekly word over hoe Halloween het begin van de Reformatie inluidde. Luther zelf had in al zijn geschriften nooit vermeld dat hij de stellingen op de deur had gehangen, zo bevestigde hij, en er was geen direct historisch bewijs dat ze ooit op deze manier waren geplaatst.
De lezer, Thomas Cogdell, wilde alle grote stromen van Jezus-volgelingen in Wittenberg verzamelen ter gelegenheid van de 500ste verjaardag van de Reformatie. Bij dit initiatief genaamd Wittenberg 2017 waren katholieken, protestanten en messiasbelijdende joden, geestelijken en leken betrokken, die bijeenkwamen om zowel de gaven van de Reformatie te vieren als om te treuren over de verdeeldheid in het Lichaam van Christus.
De bekende afbeelding van Luther met een hamer in de hand (hierboven) die deze mythe populair maakte, werd in 1872 door Ferdinand Pauwels gemaakt tijdens de Kulturkampf, de bittere strijd (ca. 1871-87) van de kant van de Duitse bondskanselier Otto von Bismarck om de rooms-katholieke kerk aan staatscontrole te onderwerpen.
Het ophangen van de Stellingen was een nutteloze legende, zo concludeerde de groep, omdat het een verkeerd beeld van Luther in 1517 versterkte. Hij was destijds geen rebel, maar een vrome monnik die zijn bisschop gehoorzaamde en hem de 95 stellingen stuurde voor verdere discussie – niet wetende dat de paus en de aartsbisschop van Mainz diep betrokken waren bij de handel in aflaten.
Thomas schreef: ‘De afbeelding geeft katholieken toestemming om Luther uit te roepen tot een rebel met de bedoeling de kerk te verdelen, en geeft protestanten toestemming om “hun eigen stellingen op te hangen” waar ze maar willen, b.v. op sociale media.’
Profeet
In de eerste van hun gepubliceerde conclusies eerde de groep Maarten Luther als ‘een profeet gezonden door God naar Luthers eigen kerk, de rooms-katholieke kerk’, die destijds grote behoefte had aan hervorming. ‘De kerk was gevuld met morele tekortkomingen, politieke machtsstrijd en manipulaties voor financieel gewin. Ruim een eeuw vóór Luther begon God profeten te sturen die om hervormingen riepen. Helaas hebben de kerkelijke autoriteiten deze mannen vermoord of op andere manieren geprobeerd het zwijgen op te leggen. Tot deze profetische stemmen behoorden de Waldenzen, Wycliffe, Hus, Savonarola … en vervolgens Maarten Luther.’
In 1517, zo bevestigden de onderzoekers, was Maarten Luther een loyale katholiek, een gehoorzame Augustijner monnik en een leraar aan de Universiteit van Wittenberg. Hij was geen rebel die probeerde een nieuwe kerk te stichten, los van de rooms-katholieke kerk. Luther stuurde de 95 stellingen naar zijn aartsbisschop Albrecht van Mainz, in overeenstemming met het nieuwtestamentische model van profeten die profetische boodschappen voorlegden ter toetsing door apostolisch gezag. Luther verwachtte een interne kerkelijke discussie op gang te brengen, evenals een academisch debat over de geldigheid van de punten die in de 95 stellingen naar voren werden gebracht.
De tweede conclusie van de groep was dat Luthers profetische boodschap niet correct werd overwogen of beantwoord door zijn apostolische autoriteiten. Zowel de aartsbisschop als de paus bevonden zich in compromisposities. De verkoop van aflaten hielp Albrecht bij het terugbetalen van zijn schuld aan de Fugger-bank, opgelopen door de aankoop van zijn bisdom. Paus Leo X was degene die toestemming had gegeven voor de aflaten in Duitsland, in de verwachting de helft van de inkomsten voor de renovatie van de Sint-Pietersbasiliek te ontvangen. Als hij het profetische woord van een eenvoudige monnik in Duitsland zou ontvangen, zou dat het verlies van de financiering voor zijn ambitieuze bouwproject hebben betekend. In plaats daarvan probeerde hij eerst Luther het zwijgen op te leggen via kanalen van kerkelijk gezag, en vaardigde uiteindelijk een pauselijke bul uit voor de excommunicatie van Luther.
Eenheid
In de derde plaats treurde de groep over ‘de daaropvolgende gedeelde geschiedenis van vijandigheid’ waarin de Rooms-Katholieke Kerk Maarten Luther excommuniceerde, terwijl Luther de paus ‘Antichrist’ noemde, en sprak over het doden van bisschoppen en geestelijken als gelijkwaardig aan het doden van vijanden in een oorlog. De protestants-katholieke splitsing leidde rechtstreeks tot de Dertigjarige Oorlog, die uiteindelijk ongeveer een derde van de bevolking van Europa het leven kostte. Zowel protestanten als katholieken vervolgden voorstanders van de Radicale Reformatie – anabaptisten, piëtisten, quakers en andere bewegingen die pleitten voor het scheiden van de kerk van de machtsstructuren van staten en naties. Een ander gebied van ‘eenheid in vijandigheid’ is het antisemitisme, terwijl de protestantse erfenis er een is van steeds verdere versplintering.
Wittenberg 2017 had toen tot doel bekering, vergeving, verzoening en gezamenlijk vieren en bidden voor eenheid in het Lichaam van Christus aan te moedigen ‘ter voorbereiding op de wederkomst van Jezus’.
Thomas’ eigen huwelijk is het verhaal van zijn reis naar verzoening. Hij is protestant, zijn vrouw katholiek, en samen hebben ze Unity through Repentance, The Journey to Wittenberg 2017 geschreven (William Carey Publishing). Een deel van de reis bestaat uit het opruimen van de obstakels die samen reizen in de weg staan – inclusief onconstructieve mythen zoals die van een met een hamer zwaaiende Luther.
Tot volgende week,
