Vorige week verloor de wereld een morele leider die door velen uit verschillende religieuze en seculiere kringen werd gerespecteerd vanwege zijn wijsheid over hedendaagse kwesties.
Lord Jonathan Sacks, die ik het voorrecht had te ontmoeten in de Houses of Parliament bij de lancering van de Nationale Huwelijksweek in 2007, werd afgelopen zondag privé begraven binnen 24 uur nadat zijn dood was aangekondigd.
In mijn eigen zoektocht naar Bijbelse wijsheid over de uitdagingen van vandaag, was Rabbi Sacks (opperrabbijn van het Britse Gemenebest, 1991-2013) een veel voorkomende bron van inspiratie. Bij het doorzoeken van de Weekly Words sinds het begin in 2001, vond ik bij 23 verschillende gelegenheden citaten van Sacks, waarvan sommige hieronder worden weergegeven.
Laat me allereerst het overlijdensbericht van vorige week in The Jerusalem Post citeren : Rabbi Sacks had de ‘kunst van het nuanceren en op een prettige manier oneens zijn’ onderwezen, een kunst die ‘verder gaat dan het domein van de Amerikaanse verkiezingen en van toepassing is op elk gebied van het leven’. Hij hielp ons in te zien dat:
‘Het is oké om allebei te feliciteren: Joe Biden met zijn verkiezingsoverwinning en tegelijkertijd het recht op hertellingen en juridische betwisting van de verkiezingsuitslag te respecteren; en het is mogelijk om president Trump te bedanken voor al het goede dat hij voor Israël heeft gedaan en tegelijkertijd de liefde en steun van de verkozen president Joe Biden voor Israël te erkennen; … en dat we kunnen, en moeten, blijven liefhebben en vrienden zijn met degenen die op “de andere man” hebben gestemd. Verdeelde en polariserende retoriek bereiken wereldwijd destructieve niveaus, tot het punt dat democratische systemen en fatsoenlijke beschavingen het risico lopen volledig ineen te storten. Terwijl we rouwen om het overlijden van rabbijn Lord Jonathan Sacks, moeten we de fundamenten van de beschaafde samenleving redden door zijn lessen van nuance en tolerantie te internaliseren en in praktijk te brengen.’
Sacks zelf heeft nooit een van de rabbijnen gesteund of toegestaan onder zijn toezicht om deel te nemen aan politieke belangenbehartiging of verkiezingsactiviteiten. Door elke presidentskandidaat goed te keuren – of zich tegen te verzetten, maakten Amerikaanse rabbijnen ‘een grote, grote, grote fout’, had Sacks tijdens een bezoek aan de VS gewaarschuwd: “Je combineert religie en politiek, je krijgt vreselijke politiek en nog ergere religie.”
Moed
Dat weerhield Sacks er niet van om vanuit zijn geloofsperspectief profetisch en vaak te spreken over politieke en sociale kwesties. Het eerste citaat dat ik van hem gebruikte, in 2001, zei:
“Het recht van anderen op hun keuzes van levensstijl erkennen is één ding. Om te eisen dat niemand de ‘juistheid’ van die keuzes in twijfel trekt, is een andere. Dergelijke politieke correctheid is onverdraagzaamheid in naam van tolerantie, die de stem van de met redenen omklede oppositie tot stilte intimideert.”
“We moeten de moed hebben om oordelen te vellen, bepaalde levenswijzen aan te prijzen en te wijzen op de tekortkomingen van andere, hoezeer dit ook in strijd is met de richtlijnen van onze niet-oordelende cultuur. We moeten leiding geven door morele visie en voorbeeld, en bereid zijn om de iconen van individualisme, de afgoderij van onze tijd, uit te dagen.”
Mijn laatste citaat van Sacks was in maart van dit jaar, uit zijn nieuwste boek, ‘Morality’ :
“Markteconomieën en liberale democratieën kunnen ons zelf geen vrijheid garanderen. Moraliteit is de ontbrekende dimensie, essentieel voor vrijheid.”
“De waarheid dat een vrije samenleving een morele prestatie is, is vergeten, genegeerd of ontkend sinds de morele revolutie van de jaren zestig. Sindsdien heeft slechts een enkele onderliggende verschuiving in het ethos van het Westen geleid tot het ontstaan van identiteitsgroepen, collectief slachtofferschap, eenzaamheid, kwetsbaarheid, depressie, drugsgebruik, genadeloze markten, gepolariseerde politiek, groeiende economische ongelijkheid en intolerantie voor vrije meningsuiting op universiteitscampussen. Dit zijn de gevolgen op lange termijn van de overgang van ‘wij’ naar ‘ik’. Sociaal isolement heeft de gemeenschap vervangen.”
Vergeten klassieker
De rabbijn waarschuwde herhaaldelijk dat:
“Als Europa het joods-christelijke erfgoed verliest dat het zijn historische identiteit en zijn grootste prestaties op het gebied van literatuur, kunst, muziek, onderwijs, politiek en economie heeft gegeven, dan zal het zijn identiteit en zijn grootheid verliezen, niet onmiddellijk, maar voordat deze eeuw zijn einde eindigt. Want als een beschaving haar geloof verliest, verliest ze haar toekomst. Wanneer het zijn geloof terugkrijgt, herstelt het zijn toekomst.“
Sacks putte in zijn kritiek op de hedendaagse samenleving voortdurend uit de Bijbel en noemde het ‘een vergeten politieke klassieker’. De 17e-eeuwse Europese vaders van vrijheid en democratie – Milton, Hobbes, Locke en de Pilgrim Fathers – voerden een dialoog, niet met Aristoteles ‘Republiek’ of met Plato’s politiek, schreef hij, maar met de Hebreeuwse Bijbel. Het was een sleuteldocument voor de radicale Tom Paine, voegde hij eraan toe, evenals een tekst die Jean-Jacques Rousseau, de inspiratiebron van de Franse Revolutie, fascineerde. Het was een boek waaruit Hobbes 657 keer citeerde in zijn invloedrijke Leviathan.
Die klassieker werd tegenwoordig bijna volledig genegeerd in onderwijs politieke studies. Hij stelde dat, in plaats van achterhaald en irrelevant te zijn die geschriften nog steeds de sleutel bevatten voor de uitdaging om een plaats van verbondenheid te geven voor Europeanen van alle religies of geen enkele :
“We zijn vergeten hoe belangrijk de Bijbel was bij het vormgeven van het idee van een vrije samenleving bij de geboorte van de moderniteit“.
PS Als je de online evenementen van vorige week hebt gemist, kun je dit hier inhalen:
Tot volgende week,
