Wanneer rivieren hun oude grenzen doorbreken, is verwoesting van het leven en eigendommen het gevolg. We keken deze week in shock op onze schermen hoe woest kolkend modderwater de fundamenten van huizen scheurde, auto’s opzij gooide als speelgoed en reddingsvaartuigen omver wierp in Duitsland en België. Er zijn levens verloren gegaan. Levensonderhoud, huizen, families en hoop zijn geruïneerd. De boosdoener, zeggen ze, is klimaatverandering.
Wat gebeurt er als ethiek en moraliteit hun oude grenzen doorbreken, het culturele landschap hervormen, traditionele structuren van de samenleving ondermijnen en ongekende sociale experimenten op de voorgrond dwingen? Welk effect heeft dit op het welzijn van toekomstige generaties? De boosdoener, zo lijkt het, is een spirituele klimaatverandering.
In een week waarin we bezinning, geïnspireerd door Amsterdammers uit het verleden, zoals Rembrandt, Vincent van Gogh en Abraham Kuyper, werden deelnemers aan de Summer School for European Studies uitgedaagd door schrijver en docent Evert Van de Poll(Christian faith and the making of Europe) om de turbulente onderstromen te begrijpen die de huidige Europese samenleving vormgeven. Evert heeft het over de SMR-samenleving: seculier, maar multireligieus. Ondanks het proces van secularisatie waren de gemeenschappelijke waarden van de samenleving nog lange tijd in wezen christelijk, legde hij uit. Sinds de jaren zeventig is er een verschuiving gaande in de opvattingen over mensenrechten, van het beschermen van individuen tegen de staat, naar het recht op non-discriminatie, het recht voor mensen om te leven zoals zij willen.
‘Europese waarden’ betekent tegenwoordig diversiteit en tolerantie voor verschillende levensstijlen. Het huwelijk is voor het eerst in de menselijke geschiedenis opnieuw gedefinieerd. Seksualiteit zonder voortplanting is opgeschoven naar voortplanting zonder seksualiteit. Toekomstige nakomelingen zullen niet weten wie hun voorouders waren, en dus ook hun ware identiteit niet kennen. Diversiteit in seksuele expressie omvat onbegrensde mogelijkheden, waarvan geen enkele kan worden gediscrimineerd. Olivier Roy (Is Europe Christian?) spreekt van een ‘antropologische breuk’ sinds de seksuele revolutie.
Terwijl ’tolerantie’ altijd de bereidheid betekende om ruimte te maken voor meningen en gedragingen die men persoonlijk niet zou accepteren, wordt het woord nu vaak gebruikt in de betekenis van ‘acceptatie’. In naam van ‘diversiteit’ wordt iedereen sterk onder druk gezet om zich daaraan te conformeren. Wie zich verzet tegen diversiteit als einddoel, mag zelf niet divers zijn, niet afwijken van de mening van de meerderheid. Tolerantie, in zijn oorspronkelijke betekenis, is niet genoeg en zal niet worden getolereerd. Toch behoort diversiteit tot de kern van Gods schepping. Het is iets wat gelovigen kunnen bevestigen: binnen de grenzen van Gods bedoelingen.
‘De vloek van het moderne leven’
In een van zijn vroegste van vele lezingen en preken in Amsterdam, bood een jonge Abraham Kuyper een nuttig kader over hoe christenen de kwestie van eenheid en diversiteit moeten zien. Op een middag gingen we op zoek naar een stukje van Kuypers leven en bediening in de binnenstad van Amsterdam. Daarbij bezochten we verschillende gebouwen die verschillende sferen vertegenwoordigen waarin hij werkte: het krantenbureau van De Standaard, het landelijke dagblad dat hij vijftig (!) jaar redigeerde; het eerste gebouw van de Vrije Universiteit (VU) die hij in 1880 oprichtte; de Nieuwe Kerk op de Dam, waar hij bij de inhuldiging van de VU de beroemde uitspraak had gedaan: ‘Er is geen vierkante centimeter menselijk leven waarvan Christus, die soeverein is over alles, niet zegt “Mijn”.’
Daarna verzamelden we ons tegenover het historische Odeon Theater, waar beroemde kunstenaars, waaronder pianist Robert Schumann, hadden opgetreden. Hier sprak de 31-jarige Kuyper in 1869 met een christelijke jongemannenclub over het onderwerp: ‘Uniformiteit: de vloek van het moderne leven’. Op het Europese toneel van die dagen bevonden Italië en Duitsland zich in de laatste fasen van hun respectievelijke eenwording, voltooid in 1871. Kuyper was bezorgd over de meedogenloze overeenstemming van beide eenwordingsprocessen, maar ook over de geest van het industriële tijdperk waarin arbeiders werden gereduceerd tot factoren van productie op assemblagelijnen die uniforme producten maken.
Terwijl Gods einddoel de eenheid was van de geschapen diversiteit onder de Zoon van God – In Hem houden zijn alle dingen geschapen (Col.1:17) – streefde de mensheid consequent naar een opstandige valse eenheid, zoals bij Babel, vertelde Kuyper zijn gehoor.
Pluriformiteit
Hij gaf voorbeelden uit de architectuur, kleding, geslacht, taal en handel om zijn argument te versterken dat ‘een ijzeren stoommachine de rijke diversiteit elimineert die vroeger aan elke onderneming zijn eigen charme verleende’. ‘Waar vertoont de schepping, vervolgde hij, ‘die de handtekening van God draagt, die uniforme gelijkheid van de dood waartoe mensen tegenwoordig proberen al het menselijk leven te veroordelen?’
Vooruitlopend op Van Goghs fascinatie voor de sterrenhemel, wees Kuyper op de eindeloze verscheidenheid aan hemellichamen aan de nachtelijke hemel. Gods schepping vertoonde een veelvoud aan kleuren en vormen. De mensheid was verdeeld in naties en volkeren, stammen en rassen, clans en gezinnen, allemaal bestemd voor een eenheid onder de Messias. In de eenheid van het koninkrijk van God ging de verscheidenheid niet verloren, maar des te scherper gedefinieerd. Met Pinksteren hoorde iedereen de machtige werken van God in hun eigen taal, vervolgde hij.
Toch was diversiteit geen einddoel. Ze zou alleen kunnen bloeien binnen een fundament voor eenheid, of ze zou ineenstorten tot uniformiteit. We moeten pluriformiteit omarmen als een weerspiegeling van Gods creativiteit, maar diversiteit op zich afwijzen. We kunnen diversiteit bevestigen binnen een gedeelde visie van het algemeen welzijn en Gods doelen met de mensheid en de schepping.
Maar wanneer diversiteit de oude grenzen doorbreekt en Gods normen en verordeningen verwerpt, zal er verwoesting volgen.
Tot volgende week,
