Turbulente tijden zijn niets nieuws voor de 400 jaar oude Temple du Marais, de plaats in Parijs waar deze week het State of Europe Forum wordt gehouden.
De bestorming van de Bastille in 1789, die de Franse revolutie op gang bracht, vond slechts een paar honderd meter verderop plaats. Dat leidde rechtstreeks tot de sluiting van het klooster, waarvan de overkoepelde, ronde kerk als kapel had gefungeerd
Napoleon beval later dat het barokke heiligdom een plek van protestantse aanbidding moest worden. De Parijse gemeenschap was in 1871 getuige van straatgevechten bij de barricades vlakbij de ingang van de kerk, in het midden van de ets hierboven.
Tijdens de beide wereldoorlogen deed de grafkelder van de kerk dienst als schuilkelder. In de Tweede Wereldoorlog verschuilden Joden zich tussen de orgelpijpen voor de Gestapo.
Hoewel Jezus niet op gebouwen doelde toen Hij het had over de poorten van de hel die het tegen de kerk niet kunnen houden, symboliseert de Temple du Marais niettemin de rol waartoe God zijn mensen in turbulente tijden oproept: als altijd aanwezige getuigen, die de standaard van de waarheid hoog houden, alsmede hoop, herstel, een toevlucht en verzoening bieden.
Wat betekent die oproep vandaag voor ons in ons versnipperde en turbulente Europa? Hoe kunnen Gods mensen hoop bieden, herstel en verzoening aan hen die lijden onder onrecht en ongelijkheid? Of dat nu in door oorlog verwoest Oekraïne is, op het Franse platteland, door schulden geteisterd Griekenland of Brexit Brittannië?
Wreed verstoord
De Russische invasie van Oekraïne heeft veel van onze zelfgenoegzame veronderstellingen aangaande Europa’s toekomst wreed verstoord. Het liberale kapitalisme is niet het ‘einde van de geschiedenis’. Wederzijdse economische afhankelijkheid biedt geen zekere waarborg tegen agressie van buurlanden. Het overleven van de democratie kan niet voor vanzelfsprekend worden genomen. De recente presidentsverkiezingen in Frankrijk bijvoorbeeld hebben een verdeelde natie blootgelegd, gekwetst en boos.
Het oorspronkelijke vrede-brengende verhaal van de Europese integratie leek haar inspirerende appèl op jongere Europeanen te hebben verloren. Zij hebben geen levende herinnering aan de oorlog (of oorlogsverhalen van hun ouders) en hebben geen dreiging van oorlog gekend. Voor nieuwe Europeanen is die laatste oorlog geen deel van hun erfgoed. Nieuwe verhalen over Europa en waarom dat ertoe doet, leken nodig te zijn. Bijvoorbeeld, de stelling dat overheid een door God gegeven instelling is om recht te bevorderen: op lokaal, nationaal en Europees niveau.
Plotseling echter vinden we onszelf teruggeworpen in het vrede-brengende verhaal. Oekraïners begrijpen maar al te goed waarom lidmaatschap van de Europese Unie en de NAVO de enige weg naar vrijheid is, uit de greep van een tiranniserende buurman. Maar we zijn er ons ook van bewust dat de instituties die werden opgezet in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog om ‘oorlog onmogelijk te maken’, dat niet compleet hebben kunnen bewerkstelligen. We zijn ‘terug bij de tekentafel’.
En daarom hebben we zo’n forum nodig. Wat kunnen we leren van wat christelijke netwerken twee generaties geleden goed deden? Wat was hun rol in het banen van een weg naar vrede? Wat kunnen we van hen leren voor onze taak vandaag?
Mijn eigen onderzoek heeft me bewust gemaakt van de rol van de rooms-katholieke netwerken en de ongebonden beweging van de morele herbewapening in het verhaal van de naoorlogse vergeving en verzoening met Robert Schuman, Konrad Adenauer and Alcide de Gasperi. Ik heb altijd gedacht dat protestanten sceptisch waren over een Europese integratie, die was geïnspireerd door een roomse ideologie.
Uitdagers
Maar een nieuwe generatie theologen daagt deze opvatting uit. Zij brengen naar voren dat oecumenische protestantse netwerken belangrijke drijvende krachten waren achter de vroege Europese integratie. Clemens van den Berg (Utrecht), Mariette van de Tol (Oxford) en Katharina Kunter (Helsinki) zijn drie van hen die met ons in Parijs of online van de partij zijn om ons te helpen realiseren hoe Europese politiek eveneens in belangrijke mate is gevormd door protestantse theologie.
We nodigen je uit om met ons mee te doen aan dit tiende State of Europe Forum, fysiek in Parijs of online, om komende vrijdagavond (de 6de) en zaterdag (de 7de) in de Temple du Marais met deze vragen te worstelen. Het volledige programma is te vinden op www.stateofeuropeforum.eu, samen met omschrijvingen van en links naar de acht seminars die zaterdag worden gehouden om 9.00 and 14.00 uur. Ook foto’s en profielen van de inleiders zijn op deze site te vinden.
Onze eerste plenaire sessie zal proberen een overzicht te krijgen van de huidige staat van Europa, dat nog aan het bekomen is van Brexit en pandemie, en nu wordt geconfronteerd met energietekorten en oplopende inflatie vanwege de Russische invasie. We maken een rechtstreekse verbinding met Kiev, waar een voorganger en een politicus de laatste stand van zaken geven, alvorens we in gebed gaan voor politieke en militaire leiders, voor de lijdende bevolking en voor de kerken.
De tweede gezamenlijke bijeenkomst zaterdag (11.00 uur) omvat een herlezing van de gebeurtenis die het proces van de Europese integratie in gang zette: de Schuman Verklaring van 9 mei 1950. Wat is haar betekenis voor vandaag in het licht van de Brexit en de Russische invasie? Gary Wilton, voormalig vertegenwoordiger van de aartsbisschop van Canterbury in Brussel, geeft vanuit die verklaring richtlijnen voor onze effectieve betrokkenheid vandaag.
De derde en laatste sessie op zaterdag (16.00 uur) stelt de vraag wat is dan onze taak vandaag? Hoe kunnen evangelische christenen bijdragen aan ‘sjalom’ in Europe?
