De verwachting is dat Duitsland Angela Merkel voor een vierde termijn als bondskanselier zal kiezen bij de verkiezingen van komend weekend. De onbekende factor is wie haar coalitiepartner(s) zullen zijn: de Groenen, de Liberalen, of de Socialisten.
Als voorbereiding op de verkiezingen waren Romkje en ik dit weekend uitgenodigd door een kerk in de buurt van Hamburg om te spreken over de geestelijke wortels van de Europese Unie en om wat gedachten te delen over de achtergronden van de hoofdthema’s van deze verkiezingen, waaronder migratie, het populisme, en groen vervoer.
Terwijl ik sprak over de beweringen die in een nieuw Nederlandstalig boek, de geboorte van Europa, geschreven door een Belgische historicus, Rolf Falter, gemaakt worden, was ik mijzelf er bewust van dat het verhaal dat de EU op basis van broederschap was opgericht, een mythe was die ons in onze schoolboeken wordt voorgehouden. De echte redenen waren veel minder idealistisch, zo beweerd de auteur: druk van de Amerikanen, angst voor de intenties van de Russen en Duitse heropleving. Lelijke compromissen en nationaal eigenbelang bepaalden de gang van zaken.
Verschillende mensen hebben de afgelopen weken de recensies van dit boek onder mijn aandacht gebracht. Ik kan het zijn these eens zijn. Het EU verhaal is erg rommelig en kan van veel kanten bekeken worden. Zoals met de spreekwoordelijke blinden die de olifant omschrijven, geven verschillende perspectieven verschillende beelden waarvan misschien geen één een volledig beeld geeft, maar elk een deel. Zoals ik in Deeply Rooted (Diep Geworteld) schreef, heeft het proces na de start die door Schuman en zijn collega’s in gang werden gezet, een erg kronkelige route gevolgd en heeft soms aan een zijde draad gehangen.
In gang zetten
Het idee van Europese eenheid heeft een eeuwenlange proloog gehad. Desalniettemin was Schuman’s unieke bijdrage dat hij het proces in gang heeft gezet – op ‘Europa dag’, 9 mei 1950 – dat tot vandaag is doorgegaan ook al wordt zijn plan niet trouw gevolgd.
Ja, Amerikaanse druk heeft een sleutelrol gespeeld. Het Schuman Plan was een antwoord op de Amerikaanse druk op de Fransen om met een oplossing te komen voor het ‘Duitse probleem’. Het Marshall plan, het initiatief voor de Verenigde Naties en de NAVO, waren allemaal essentieel om de vrede te bewaren. Maar vanuit Schuman’s perspectief waren ze geen van allen op zichzelf genoeg. Er moest een hartsverandering plaatsvinden waarbij de Europeanen en met name de Fransen en de Duitsers bij betrokken moesten zijn.
Zelfs toen hij tijdens de oorlog door de Gestapo gevangen was genomen, had Schuman brieven naar zijn Franse landgenoten gesmokkeld waarin hij er op stond dat ze moesten leren de Duitsers te vergeven en lief te hebben om een Europa na de oorlog opnieuw op te kunnen bouwen. Na de oorlog waren de NAVO en het Marshall Plan essentiële onderdelen van de ‘steiger’ aan de buitenkant, maar de verandering moest aan de binnenkant plaatsvinden. Helaas heeft het aandringen van Schuman dat het project een ziel moest hebben en niet slechts technisch en economisch moest zijn, herhaaldelijk geen gehoor gevonden.
De Gaulle’s houding, bijvoorbeeld, was ‘Frankrijk eerst’ terwijl Schuman aandrong op een geest van Solidariteit en het zoeken van het algemeen belang. De Gaulle omarmde de Europese Economische Gemeenschap niet vanwege een ‘Europese geest’ maar om zijn vijanden van dichtbij te beheersen.
Beweging
Het is essentieel om het verhaal van de Christelijke wortels van Europa elke keer opnieuw te vertellen. Het wordt in de seculiere versie genegeerd of vergeten, maar het is essentieel bij het zorgen voor adequate fundamenten voor elke gemeenschap van volkeren die verenigd zijn in diversiteit. Als ultieme realiteit is de Drie-eenheid verenigd in diversiteit en dit Bijbelse begrip is de enige toereikende reden voor zo’n gemeenschap.
Als Christenen zouden we de rol van het Christelijke denken in het vormgeven van Europa en het begin van het EU proces moeten weten, met name Katholiek sociaal onderwijs die de menselijke waardigheid en solidariteit benadrukt. We moeten onze verantwoordelijkheid om het proces dat al gaande is mee te helpen vormen, omarmen, en niet ons fatalistisch terug trekken en alleen maar kritiek te leveren.
Alleen is de EU voor de meesten van ons te ver weg van onze dagelijkse realiteit. Hoe kunnen wij, die geen politici zijn, bijdragen aan het gevoel dat wij deel zijn van een grotere familie van volken?
De meeste, zo niet alle landen hebben speciale nationale feestdagen waarop vaderlandsliefde op een gezonde manier gevierd wordt (b.v. 14 juli in Frankrijk, Koningsdag in Nederland, de Dag van de Duitse Eenheid in Duitsland…). Waarom zouden we het ook niet vieren dat we deel zijn van een grotere Europese familie van volken? Waarom zouden we de rijkdom niet erkennen die we door onze buren hebben ontvangen – in muziek, in de kunsten, sport, eten, handel, literatuur, onderwijs, wetenschappelijke en medische kennis … en zo veel meer.
Hier is ons voorstel: om een niet-politieke, pan-Europese 9 mei beweging op te zetten, om te vieren dat we deel zijn van een grotere gemeenschap van volken. Het zou de eenheid in diversiteit promoten, het bewustzijn van de noodzaak van wederzijdse afhankelijkheid vergroten en ons laten begrijpen hoe veel onze culturen en onze toekomst met elkaar verweven zijn.
En hoe we dit kunnen doen, leggen we in het wekelijkse woord van volgende week uit.
Dus,
Tot volgende week,
