“Kan iemand mij alsjeblieft uitleggen wat publieke theologie is?
De vraag kwam van een bekende evangelische auteur op een recente landelijke bijeenkomst van kerkleiders in Nederland, nadat de term vanaf het spreekgestoelte was gebezigd. Mijn vrouw, die al enige tijd met de uitdrukking leeft, was verrast door de vraag van een auteur van meer dan honderd boeken.
Later, toen zij een nuttig boek voorstelde om het onderwerp in te leiden, antwoordde hij: “Ik lees geen boeken. Ik schrijf ze alleen.”
Om eerlijk te zijn, publieke theologie is een term die uitleg behoeft. Weinigen spreken erover buiten academische en theologische kringen. Zelfs theologen zijn het niet eens over de definitie. Sommigen stellen dat alle theologie openbaar zou moeten zijn, bijdragend aan het leven van de wereld, de fundamentele vraag adresserend wat het leven de moeite waard maakt. Jürgen Moltmann schreef dat theologie, als de theologie van Gods koninkrijk, openbare theologie moet zijn: “openbare, kritische en profetische klacht tegen God – openbare, kritische en profetische hoop op God”.
Publieke theologie informeert de geloofsgemeenschap wanneer zij verder gaat dan persoonlijk discipelschap en kerkelijk leven en zich begeeft naar het publieke domein van het bedrijfsleven, onderwijs, gezondheidszorg, journalistiek, politiek, overheid, internationale betrekkingen en milieuvraagstukken. Het is het onderwerp van boeken, bijvoorbeeld van Rowan Williams (Faith in the public square) en Miroslav Wolf (A public faith).
Publieke theologie gaat over geloof in het dagelijks leven, van maandag tot zaterdag. Wijlen mijn vader zou het geloof voor ‘de andere honderd uren’ genoemd hebben: de uren in elke week (168) min de uren die je slaapt (56) en de uren die je aan kerkelijke activiteiten besteedt (12 – dat is veel!), zodat er 100 uren overblijven waarin je je leven leeft. Toen zijn bedrijf eens in de problemen zat, vroeg hij zijn pastoor om advies en kreeg te horen: “Vraag dat maar niet aan mij. Ik heb alleen theologie gestudeerd. Wat heb je aan theologie’, dacht mijn vader, ‘als het je niet helpt je dagelijks leven te leven?’ Hij was op zoek naar een publieke theologie.
Een opvallende afwezigheid
Een christelijke traditie van theologie die inspireert tot engagement met sociaal-politieke kwesties kan door de eeuwen heen worden getraceerd, van de kerkvaders tot de Reformatoren en de Evangelische Opwekkingen. Toch blijft publieke theologie vandaag een verwaarloosd gebied onder evangelischen. Gedurende een groot deel van de vorige eeuw was evangelicalisme bezig met het verdedigen van het ‘historische bijbelse geloof’ tegen het ‘sociale evangelie’ van het theologisch liberalisme.
In zaken die christenen vandaag de dag aangaan, klaagde John Stott dat een “halve eeuw van verwaarlozing ons ver achter heeft gesteld op dit gebied”. Stott was de opsteller van het baanbrekende Lausanne Convenant uit 1974, dat zowel de sociale als de evangelische dimensie van het evangelie bevestigde. Hij wilde de houding corrigeren dat politiek een vuile zaak was die christenen moesten vermijden, en stelde dat een christelijke ‘zout en licht’-aanwezigheid essentieel was op alle terreinen van het leven die door de zonde waren aangetast.
Stott verwees kort naar de regering op lokaal en nationaal niveau in zijn baanbrekende boek. Maar ironisch genoeg ging geen van de vier edities in op Europa of de Europese integratie, juist het onderwerp dat de laatste tijd de Britse opinie zo polariseert.
Mijn eigen recente onderzoek naar evangelische opvattingen over Europese integratie voor een masterthesis heeft een opvallende afwezigheid van evangelische betrokkenheid sinds de Tweede Wereldoorlog aan het licht gebracht. Daarentegen zijn katholieken en mainstream protestanten proactief en constructief betrokken geweest bij het integratieproces en hebben zij soms zelfs de agenda bepaald. (In de komende weken ben ik van plan de verschillende reacties van Europese evangelischen op de Europese integratie en de bronnen van die reacties te beschrijven).
Conclusies
Mijn onderzoek bestudeerde ook het evangelisch engagement in de sociaal-politieke levenssferen in het algemeen in het Europa van vandaag en bevestigde dat, inderdaad, publieke theologie een verwaarloosd gebied is onder evangelischen. Mijn onderzoek van websites van de negenenzestig leden van The European Council of Theological Education leverde slechts één Europees programma over publieke theologie of Europese studies op: gegeven door Schuman Centre Senior Researcher Evert Van de Poll aan de Evangelische Theologische Faculteit in Heverlee (Leuven).
Deze week werd ik uitgenodigd om Europese perspectieven te delen op een zoom-bijeenkomst met Aziatische, Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse theologen. Een van mijn gesprekspartners bleek professor Sunday Agang te zijn, redacteur van het onlangs verschenen African Public Theology, waarnaar ik in mijn proefschrift verwees. Inspiratiebron voor het boek was de Agenda 2063 van de Afrikaanse Unie, met als ondertitel ‘Het Afrika dat wij willen’. Terwijl ik de grote verscheidenheid aan artikelen van geleerden uit heel Afrika in mijn haastig bestelde exemplaar doornam, vroeg ik me af hoe een Europese publieke theologie eruit zou zien. Wat voor Europa willen wij? …wat voor Europa wil God?
We hebben dringend behoefte aan een Europese, evangelische, missionaire, publieke theologie, concludeerde ik, een visie vormend voor een Europa dat God’s doelen weerspiegelt.
Doe mee met ons online zoeken naar zo’n visie gedurende de komende drie woensdagavonden, door het bestuderen van Jim Memory’s rapport, Europe 2021. Schrijf me en ik zal een link sturen.
Tot volgende week,
