Rembrandts dramatische schilderij van Jezus en zijn discipelen in een Nederlandse vissersboot, gevangen in een storm op het Meer van Galilea, plaatste het evangelieverhaal in de context van zijn zeventiende-eeuwse kijkers.
Rembrandt was nog midden twintig toen hij dit enige zeegezicht schilderde, kort nadat hij vanuit Leiden naar Amsterdam was verhuisd. Hij liet angst en wanhoop zien op de gezichten van de discipelen die worstelden om te voorkomen dat hun boot op de rotsen zou beuken. Het contrast tussen licht en donker, zijn handelsmerk van de clair-obscur techniek, versterkt het gevoel van naderend onheil met de golven en de nevel die over de zijkanten van het schip breken en door de woeste wind van links naar rechts over het tafereel worden geslingerd.
Terwijl Rembrandt de helft van de discipelen op eigen kracht laat worstelen met zeilen, touwen en het roer, zitten de anderen in de schaduwen bij elkaar, waarvan er één zelfs overgeeft over het boeisel. (Bekijk het volledige schilderij hier). Ons oog wordt uiteindelijk naar het achterschip getrokken door de lijnen van harpoen en giek die samenkomen op de onverstoorbare, licht gehulde figuur van Jezus. Twee opgewonden discipelen eisen zijn aandacht op. De blauwe figuur die de tuigage midscheeps vasthoudt en de kijker recht aankijkt is de kunstenaar zelf, die ons het beeld in trekt alsof hij wil vragen: wat zou jij doen in zo’n storm? Wanhopig worstelen, overgeven of je tot Jezus wenden?
Degenen die het verhaal kennen, zoals verteld door Matteüs (8:23-27), Marcus (4:35-41) en Lucas (8:22-25), herkennen het moment waarop de doodsbange discipelen de slapende Jezus wakker schudden en zeggen: “Meester, Meester, we gaan verdrinken!”.
Jezus, het stille punt in het turbulente scenario, staat op en berispt de wind en de golven. De storm gaat liggen. Kalmte overheerst. Ontzag, verwondering en heilige angst houden de discipelen in hun greep.
“Wie is deze man?” vragen ze elkaar.
Dit verhaal maakt deel uit van de zich ontvouwende openbaring aan de discipelen van de volledige identiteit van hun Meester, met als hoogtepunt de Wederopstanding en Hemelvaart. ‘Deze man’ was niemand minder dan de Zoon van God, de Heer van de schepping! Die geleidelijke onthulling zou hun levens radicaliseren, hun wereldbeeld veranderen en leiden tot het martelaarschap van alle elf behalve Johannes.
Stormwolken
Hoe zouden we dit verhaal vandaag de dag contextualiseren?
Het lijkt erop dat de stormwolken ons aan alle kanten omsingelen. Vorige week waarschuwde de secretaris-generaal van de VN dat het tijdperk van de opwarming van de aarde nu het tijdperk van het wereldwijde koken was geworden, nadat wetenschappers hadden bevestigd dat juli ’s werelds heetste maand ooit was. “Klimaatverandering is hier. Het is angstaanjagend. En het is nog maar het begin,” waarschuwde hij, zich ervan bewust dat de overstromingen, branden en gewelddadige weersomstandigheden het leven van vele miljoenen mensen zullen ontwrichten.
De huidige kaskrakerfilm ‘Oppenheimer’, gekoppeld aan de dreigementen van Poetin om kernwapens te gebruiken en de dringende waarschuwing van meer dan 100 medische tijdschriften dat het gevaar ‘groot en groeiend’ is, herinneren ons eraan dat de dreiging van nucleaire vernietiging niet eindigde met het ‘einde’ van de Koude Oorlog.
Mijn laatste wekelijkse woord ging over de ‘vreemde nieuwe wereld’ waarin we nu leven, waarin onze primaire identiteiten worden bepaald door onze seksuele voorkeuren – hoe we over onze seksualiteit denken, niet wat ons lichaam ons vertelt; een wereld waarin ‘insluiting’ leidt tot uitsluiting; ‘vrijheid’ leidt tot intolerantie; ‘diversiteit’ aandringt op conformiteit; het ‘abnormale’ normaal is geworden. Kan dit leiden tot een bloeiende toekomst?
Ernstige bedreigingen voor de democratie en de veiligheid komen van binnen onze landsgrenzen en daarbuiten: buitenlandse inmenging in verkiezingen; desinformatie en nepnieuws; fysieke en cyberdreigingen voor de democratische instellingen; en buitenlandse inmenging in openbare ambten, politieke partijen en universiteiten. Deze week werd Trump ernstig beschuldigd van samenzwering om de VS te misleiden, waardoor de Amerikaanse politiek verder gepolariseerd raakte. Helaas heeft wat er in de VS gebeurt gevolgen voor een groot deel van de rest van de wereld. Net als de verkeerd ingeschatte oorlog van Poetin in Oekraïne – die al bijna tien jaar woedt en geen tekenen van een rechtvaardige oplossing vertoont.
Ontzag, verwondering en heilige angst.
‘Ons veranderende Europa’ is het thema van de Summer School for European Studies van dit jaar (21-24 augustus). Je kunt nog steeds meedoen. Elke dag beginnen we met reflecties over de manier waarop kunstenaars Jezus afbeelden: Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Marc Chagall en de minder bekende Amerikaan Ed Knippers. Hoe kunnen we onze reacties op de stormen die vandaag om ons heen razen verankeren aan Jezus, ‘het vaste punt in de draaiende wereld’, om de beroemde zin van T.S. Eliot te gebruiken?
Om te kunnen reageren op ons veranderende Europa is een diepere openbaring en een dieper begrip van Jezus Christus nodig, niet alleen als ‘redder van zielen’, maar als Heer van de geschiedenis, Heer van de kosmos, de vleesgeworden God, Degene door wie en voor wie alle dingen zijn gemaakt en in wie alle dingen samenkomen (Kol. 1:16,17).
Te midden van onze stormen – of die nu wereldwijd of lokaal, universeel of persoonlijk zijn – moeten we onze zorgen naar Hem brengen die de wind en de golven weerstond. “Wie is deze man?” moeten we onszelf voortdurend vragen. En toestaan dat ontzag, verwondering en heilige angst ons hart in hun greep houden.
Tot volgende week.
