Het is nodig dat Europeanen van noord tot zuid, oost to west, de tijd nemen om naar elkaar te luisteren en zich bewust te worden van de verschillen en misverstanden recht te zetten.
Mijn vrouw en ik zijn net terug van zo’n tijd van dialoog en naar elkaar luisteren in Wenen. Daar was een bijeenkomst van drie dagen met vertegenwoordigers van Christelijke bewegingen; Orthodox, Katholiek, Protestants, en Charismatisch; van Portugal tot Rusland, en van Ierland tot Griekenland. Deze Together for Europe (TiE) koepelorganisatie begon 18 jaar geleden toen de leiders van verschillende Christelijke stromingen, onder andere JmeO, een Luthers zusterorde, de Focolare-beweging, en de St. Egodio gemeenschap, een liefdesverbond sloten. Nu zijn al meer dan 200 bewegingen die allemaal Jezus Christus als Heer beleiden door deze organisatie omarmd.
Johannes Fichtenbauer, adviseur van Kardinaal Shönborn van Wenen, sprak over een enorme nieuwe stap in de eenheid van de kerk die afgelopen juni tijdens Pinksteren 2017 bij de bijeenkomst in Rome werd gemaakt, op de 50ste verjaardag van de Katholieke Charismatische beweging. Paus Franciscus nodigde charismatische en pinkstergemeenteleiders uit om met katholieke leiders samen te komen als erkenning van deze ‘jongere broeder en zusterkerken’ als bron van de katholieke charismatische vernieuwingsbeweging. De Oostenrijkse lekenleider zei dat de paus een stap had gezet die geen van zijn voorgangers heeft gedaan: te verklaren dat een doel van eenheid niet gebaseerd is op ‘het terugkeren van afgescheiden broeders terug te brengen bij de Moederkerk’, maar in plaats daarvan ‘eenheid in verzoende diversiteit’, eenheid door diversiteit.
Deze eenheid vraagt nederigheid van alle zijdes, benadrukte de paus, de erkenning dat elke kerk iets te bieden heeft dat anderen kunnen bieden. De eenheid van de kerk kan alle gebeuren, geloofde hij, als we allemaal dichter bij Christus komen, niet als anderen ‘terugkomen bij Rome’.
Voor sommige katholieken, zo is mij verteld, gaat de Paus veel te ver en veel te snel. Voor sommige prostestanten en evangelicalen heeft een lange geschiedenis van vervolging en tegenstand van katholieken een diep wantrouwen en achterdocht tot stand gebracht. Vandaag dat relationele ontmoetingen en het oefenen in luisteren essentieel zijn.
Platform
Zulke ontmoetingen waren ook nodig voor een dialoog tussen oost en west, drong Pàl Toth aan, die professor Communicatiewetenschappen is op de Sophia Universiteit in Loppiano italië. Europese eenheid werd bedreigd door wederzijds onbegrip, zei hij, en hij legde uit hoe zijn eigen Hongaars-Duits-Sloveense wortels de kloos tussen oost en west overbrugde. De verschillen in mentaliteit ten opzichte van migranten, de relatie tussen kerk en staat, sociale ethiek, en familiewaarden zijn gewordeld in verschillende geschiedenissen en achtergronden.
Terwijl West Europa een voornamelijk sociopolitiek concept was, was Oost Europa een geografisch concept. West-Europese landen van de ‘eerste wereld’ hadden eeuwenoude politieke, economische, en culturele achtergronden die erg verschilden van Oost Europa. Ze werden gewoonlijk in verband gebracht met de liberale democratie en kaptalisme en waren historisch gezien protestants en katholiek.
Oost Europa, dat bestaat uit Centraal Europa, de Balkan, en de voormalige Sovjetstaten, omhelsde zowel katholieke als orthodoxe gebieden en deelden de post-communistische cultuur en worstelden om democratisch te worden. Alhoewel een aantal economische en juridische systemen snel veranderd zijn, maakten de nationale culturen niet diezelfde verandering door.
Onwetend
Terwijl het Oosten eeuwenlang naar het Westen had gekeken voor culturele en politieke modellen, een daarbij een bepaald begrip ontwikkelde van westerse ontwikkelingen, bleef het Westen grotendeels onwetend over het Oosten, en was dus geneigd om er misverstanden op na te houden.
Het Westen, met haar geschiedenis van immigratie uit voormalige koloniën, hadden veel ervaring met religieuze en culturele diversiteit. Voor het Oosten, die deel waren geweest van wereldrijken en Sovjetsatalieten, was het process van hun natievorming nog niet klaar. Sommige Oost-Europese landen waren door etnische zuiveringen gevormd, anderen door de naoorlogse onderhandelingen van de grootmachten, waardoor etnische groepen kunstmatig verdeeld waren. Terwijl het Westen het begrip ‘natie’ achter zich wilde laten, wilde het Oosten het versterken. Terwijl het Westen de noodzaak voor eenheid in diversiteit zag, neigde het Oosten naar een homogeen idee over de maatschappij, observeerde Toth.
De houdingen ten opzichte van de relatie tussen kerk en staat verschilde ook sterk tussen Oost en West, legde hij uit. De Oost-Europese landen weerspiegelen een meer Orthodox inzicht van een symbiotische relatie terwijl het westerse secularisme staat op een duidelijke scheiding. Zowel het Oosten als het Westen moesten vragen, wat kunnen we leren van elkaar?
In een rondetafelbijeenkomst,vertelde Oost-Europeanen over hoe ze gevangen zitten tussen een Westers imperialisme aan de ene kant, die het accepteren van westerse seculiere liberale ethiek over zaken als huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht, bijvoorbeeld, als voorwaarde voor het ontvangen van Europese steun, en Putin aan de andere kant die staat op het recht om het lot te bepalen van ‘zijn bufferlanden’.
Een concrete stap naar een cultuur van wederzijds begrip en verzoening was het voorstel om op 9 May, Europadag te vieren als een soort Onafhankelijkheidsdag waar onderlinge verbondenheid gevierd wordt. Dit werd zo enthousiast ontvangen door alle deelnemers die zich toewijdden aan het aanmoedigen van een gedecentraliseerde grassroots, niet-politieke 9 mei beweging, met activiteiten en evenementen op lokaal, nationaal, en europees niveau.
Tot volgende week,
