De Reformatie, die volgende week 500 jaar geleden in gang werd gezet door de publicatie van Maarten Luthers bezwaren tegen de gebruiken van zijn eigen Rooms Katholieke Kerk, worden op verassende plaatsen herdacht.
In Boedapest, de hoofdstad van het voornamelijk Katholieke Hongarije, zijn op het Calvijnplein 95 vierkante betonnen gedenkplaten geplaatst die Luthers 95 stellingen voorstellen. Elk van de platen heeft een paar citaten van de hervormers en prominente Hongaarse auteurs.
Toen ik afgelopen weekend deze stad bezocht, kwam ik ook grote gekleurde posters tegen bij bushaltes en metrostations die optredens door de Hongaarse Staatsopera aankondigden, die gingen over het verhaal van de Hugenoten en de Franse Reformatie.
Vorige maand was er in het hart van het traditioneel Orthodoxe Kiev een bijeenkomst van Protestantse Oekraïners op het Onafhankelijkheidsplein. Hoewel het voor 5000 gepland was, werd het uiteindelijk een gigantische menigte met ook veel ongelovigen. De schattingen lopen van 160.000 tot 500.000 mensen. President Petro Porosjenko had eerder een verordening getekend om het jubileum van de Reformatie te erkennen, om ‘de enorme bijdrage van de Protestantse kerken en religieuze organisaties te erkennen … en respect uit te drukken voor hun rol in de Oekraïense geschiedenis.’
Sommigen observeerden dat Oekraïense functionarissen buiten hun eigen traditie zoeken naar geestelijke bronnen om hen te helpen het land te hervormen. Door de angst dat de Russische Orthodoxie hun land alleen ‘achteruit zal trekken’, zijn ze zich bewust geworden van de invloed van de Reformatie op de hele maatschappij, cultuur, economie, en politiek.
Ratings
Want de Reformatie heeft tot diepgaande veranderingen geleid in de samenlevingen waar het wortel schoot, een feit dat door westerse landen grotendeels vergeten is of genegeerd wordt. Het langetermijneffect kan gezien worden in de kaarten die de wereldwijde ratings laten zien die de kracht van democratie, corruptie, en Bruto Nationaal Product meten.
Als u de links volgt zal er een consistent patroon zichtbaar worden. Als we ruimte laten voor de vertekening door olierijke landen en offshore bankoperaties in de ratings van het BNP, zitten landen met een Protestante achtergrond gewoonlijk aan de top, gevolgd door de Katholieke en daarna de Orthodoxe maatschappijen. Boeddhistische, Hindoeïstische, Islamitische en animistische landen zitten daar ver achter. Japan en Singapore zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen, omdat deze respectievelijk sterke Amerikaanse en Britse invloeden hebben gehad bij het vormen van hun sociale instituten.
Sommigen zouden zeggen dat de hoge rang van de landen met een protestantse achtergrond komt door de ‘emancipatie van religies’, d.w.z. door de secularisering, die als eerste in deze landen ontstond. Zeker, de Reformatie heeft voor de factoren gezorgd die leidde tot de opkomst van de secularisering, vanwege redenen die we hier niet verder kunnen bespreken. Toch heeft Niall Ferguson, een geschiedkundige van Harvard, zich er een keer in de NY Times over beklaagd dat ‘de verbazingwekkende overwinning van de secularisering in West-Europa’ ook heeft geleid tot een verval van de protestantse werkethiek in Europa.
Op het 500ste jubileum van het begin van deze wereld-vormende beweging zouden we moeten pauzeren om te vragen welke oorzakelijke verbanden tussen de Reformatie en economische groei, democratische stabiliteit, en sociale rechtvaardigheid in landen met een protestantse achtergrond kunnen worden aangetoond. Is het wijs van de Oekraïense leiders om hun blik op Protestantse geestelijke bronnen te richten nu ze hun land de toekomst in willen brengen.
Ten eerste opende de Reformatie het pad naar godsdienstvrijheid, gewetensvrijheid, en vrijheid van meningsuiting. Godsdienstvrijheid vermindert de corruptie op het moment dat eerdere religieuze monopolies verbroken worden. Tolerantie en respect aanmoedigen, leidt tot minder conflicten in de gemeenschap. Burger- en mensenrechten worden aangemoedigd onder de invloed van godsdienstvrijheid. Gewetensvrijheid leidde ook tot de waarde van het individu. De nadruk op het accepteren van de individuele verantwoordelijkheid voor ieders eigen geestelijk welzijn heeft ontzettend bijgedragen aan het ontwikkelen van de mensenrechten.
Ondernemerschap
Ten tweede leidde de nadruk op het dagelijks lezen van de Bijbel tot hogere geletterdheid en beter onderwijs. Dat leidde weer tot hogere productiviteit, meer technische innovatie, en economische verbetering. Max Webers stelling dat Protestanten over het algemeen ijveriger in hun werk waren, wordt vaak aangehaald als de reden dat landen die door het Protestantisme beïnvloed zijn, groter economisch succes hebben. Door het besef dat werk aanbidding is, zoals Luther zei, hadden Protestanten meer motivatie om harder te werken, en moedigde een geest van ondernemerschap aan.
Ten derde, het herstel van het concept van het priesterschap van alle gelovigen ondermijnde de traditionele hiërarchieën en produceerde een sterkere burgermaatschappij. Alexis de Tocqueville gebruikte de zin ‘de kunst van het associëren’ om de Protestantse VS te beschrijven die hij bijna twee eeuwen geleden observeerde waar een sterke geest van vrijwillige samenwerking het gemeenschapsleven vorm blijft geven.
Waar de Reformatie ook voet aan de grond kreeg, werden overheidsstructuren radicaal veranderd en droeg het bij aan het ontstaan van de representatieve parlementaire democratie. In Genève, waar Johannes Calvijn de kerkhiërarchie verving met verkozen oudsten, werd al snel beseft dat wat goed voor de kerk ook goed voor de staat was. Het Genève model werd uiteindelijk door Groot-Brittannië, Nederland, Zwitserland, en de Verenigde Staten overgenomen, die op hun beurt de modellen werden voor democratische overheden over heel de wereld.
Ja, de Reformatie had ook zijn donkere kant, die we misschien in een toekomstige blog zullen adresseren. Maar politici in Oekraïne, en wat dat betreft overal, zouden serieus moeten nadenken over de kaarten in de links hierboven.
Tot volgende week,
