Onlangs zat een jonge moslimzoeker, Mustapha genaamd, in onze Bovenzaal te praten over hoe radicaal Jezus was. “Heb je vijand lief!” riep hij uit. ‘Hoe radicaal is dat?!’
Deze woorden van Jezus zijn misschien te bekend voor wie met het christelijk geloof is opgegroeid om nog te voelen hoe echt contra-intuïtief ze zijn. Maar als we ons de gruwelijke en onmenselijke beelden herinneren die deze week over de hele wereld zijn gezien, beseffen we inderdaad hoe radicaal zo’n bevel eigenlijk is.
Op dit moment waarschijnlijk te radicaal voor veel Oekraïners, die begrijpelijkerwijs worstelen met emoties van haat jegens de daders – en hun superieuren – van ‘onvergeeflijke’ misdaden van dergelijke omvang.
Blijkbaar is het een evangeliethema dat over het hoofd wordt gezien door het Patriarchaat van de Russisch-orthodoxe kerk in Moskou, dat een ‘pastorale brief’ stuurde die onder Russische soldaten werd verspreid en waarin stond:
Je bent een Russische krijger. Het is jouw plicht om het vaderland te verdedigen tegen Oekraïense nationalisten. Jouw taak is om de Oekraïense natie van de aardbodem te vegen. Je vijand is een ideologie die zondige schade toebrengt aan de menselijke ziel.
Vorige week sprak Patriarch Kirill militair personeel toe in de onlangs gewijde Kathedraal van de Strijdkrachten die twee jaar geleden net buiten Moskou werd geopend, meer gebouwd voor de glorie van de Russische militaire macht dan voor de glorie van God. Hij vertelde hen dat Rusland een ‘vredelievend’ land was dat zwaar had geleden onder oorlog.
We streven absoluut niet naar oorlog of om iets te doen dat anderen kan schaden. Maar we zijn door onze geschiedenis heen opgevoed om van ons vaderland te houden. En we zullen klaar zijn om het te beschermen, zoals alleen Russen hun land kunnen verdedigen.
Kirill heeft eerder de ‘speciale operaties’ van Moskou in Oekraïne verdedigd door te beweren dat Rusland net als in de Tweede Wereldoorlog tegen het fascisme in Oekraïne vocht, en ook tegen een decadente westerse liberale cultuur.
Ongepast?
Een bevriende pastor uit Kiev schreef deze week online dat praten over vergeving op dit moment even ongepast is als grappen maken bij begrafenissen.
Zeker, verzoening en vrede tussen Oekraïne en Rusland lijkt verder weg dan ooit. De enorme omvang van de onthullingen van Boecha en Marioepol zal de rest van hun leven in het geheugen van de Oekraïners blijven staan. Zolang Poetin en zijn kliek aan de macht blijven, is er net zoveel kans op echte vrede en verzoening als toen Hitler nog ademde. De cynische, opzettelijke genocide van Oekraïners, vermomd in beschuldigingen van genocide in Oekraïne jegens etnische Russische burgers, wordt nu openlijk aangekondigd via officiële kanalen als de Russisch-orthodoxe kerk.
En toch, terwijl hij in eenzame opsluiting onder de Gestapo zat, nadat zijn land was binnengevallen en bezet, smokkelde het Franse parlementslid Robert Schuman briefjes naar het verzet waarin stond dat ‘wij Fransen zullen moeten leren de Duitsers lief te hebben en te vergeven om Europa na de oorlog weer op te bouwen’ . Zo’n gedachte werd gezien als te radicaal, zelfs verraderlijk. Maar Schuman was niet naïef. Hij was erachter gekomen dat de nazi’s alle joden probeerden uit te roeien. Hij wist waartoe de SS-troepen in staat waren. Toch geloofde hij als christen dat vroeg of laat alleen vergeving en verzoening duurzame vrede konden brengen.
Laat het moeras leeglopen
In de twee jaar voorafgaand aan de pandemie werd ik uitgenodigd voor verschillende evenementen in Kiev en Lviv met predikanten, politici en leiders van het maatschappelijk middenveld. Op een nationaal forum kwamen vertegenwoordigers van het leger, de landbouw, het onderwijs, de regering, de religies en de gezondheidszorg bijeen, waaronder voormalig president Victor Joesjtsjenko en de legergeneraal die verantwoordelijk is voor het oostfront. Ze kregen allemaal een exemplaar van mijn boek Diep geworteld over het Schuman-verhaal, in het Oekraïens. Gezeten naast een moefti uit de moslimgemeenschap, vertelde ik twintig minuten lang hoe vrede in West-Europa was gekomen door vergeving en verzoening.
Bij een ander evenement waren 150 pinksterpredikanten uit het hele land bijeengekomen om exemplaren van hetzelfde boek te ontvangen en om het Schuman-verhaal te horen en te bespreken. Hanna Hopko, destijds voorzitter van de parlementaire commissie voor buitenlandse zaken (die ik onlangs heb geïnterviewd), sprak 90 minuten met mij in haar kantoor over vergeving en verzoening. Vlak over de Poolse grens in Rzeszów, nu het belangrijkste leveringspunt van westerse wapens voor het Oekraïense leger, werd mij gevraagd om ‘een spiritueel perspectief’ te geven op een Europa-Oekraïne conferentie. Tot mijn verbazing barstten de afgevaardigden in spontaan applaus los toen ik uitlegde hoe vergeving ‘het moeras drooglegde’.
De Russische historicus Andrej Zubov vindt dat we nu moeten gaan nadenken over de toekomst van een verenigd Europa. Rusland bevindt zich nu in dezelfde situatie als Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Wij hebben door onze daden van agressie veel misdaden begaan in de zin van internationaal recht en het oorlogsrecht.’ Verzoening en eenheid tussen Rusland en Europa, erkent hij, zou alleen mogelijk zijn na een machtswisseling .
Moge de tijd komen – liever vroeger dan later – dat vergeving, verzoening en ‘liefhebben van je vijanden’ weer mogelijk zullen zijn.
PS De Schuman Talk van vanavond:
Tot volgende week, Jeff
