Bespiegelingen met familie en vrienden over de hoogte- en dieptepunten van het afgelopen jaar werden de afgelopen dagen verrijkt door een verhaal in de kerst-nieuwsbrief van vrienden.
Na een kerkdienst keek een jongeman geboeid naar de orgelspeeltafel met zijn doolhof aan registers, pedaal en klavieren. Toen de organist hem vroeg waar hij dacht dat de witte en de zwarte toetsen voor waren, antwoordde de jongen in zijn onschuld: ‘De zwarte zijn voor de begrafenissen en de witte voor de trouwerijen.’
Zo werden de zwarte en de witte toetsen van het afgelopen jaar het raamwerk waarmee we terugkeken op de tegenspoed van weer een coronajaar, en voor het bespreken van verwachtingen voor het nieuwe. Het verhaal in de nieuwsbrief van onze vriend ging verder met een muzikaal optreden van een jong familielid dat alleen geleerd had met de witte toetsen te spelen. Hoe aandoenlijk het ook was, het miste de extra dimensie en variatie die de zwarte toetsen konden geven. Het punt was dat de witte toetsen aanvulling nodig hadden van de zwarte om tot een vollediger expressie te komen. Bedenk bijvoorbeeld hoeveel de zwarte ‘coronatoetsen’ ons hebben gedwongen om onze prioriteiten, waarden, leefstijlen en relaties te herwaarderen.
In een zoombijeenkomst met familieleden in Nieuw Zeeland op oudjaarsavond (de helft van ons nog in 2021, de anderen al in 2022), pratend over zwarte en witte toetsen, stuurde mijn jongere broer via whatsapp de bopvenstaande foto naar ons door, met de titel ‘hoe pianisten hun sokken drogen’.
Vlakke berg?
Mijn oudere broer stuurde een videoclip door, die hij onlangs had gezien en waarin een zwarte Amerikaanse zanger vertelde van de wijsheid die hij had ontvangen van een ‘oude zwarte mevrouw uit het zuiden’: “Jongen, als de berg vlak was dan kon je hem niet beklimmen.”
“Denk daar eens over na”, zei de zanger, voordat hij verder ging: “Deze oude vrouw vroeg me: wist je dat nagenoeg alle negro spirituals zijn geschreven op de zwarte tonen van de piano? Ik was verbaasd om twee redenen. Ten eerste: ik wist niet dat je nog steeds het n-woord kon gebruiken, ten tweede: van dat feit had ik nog nooit eerder gehoord. Waarschijnlijk net als de meesten onder het gehoor van de zanger.
“Ik proef scepcis”, zei de zanger tot zijn publiek. Hij liep naar de piano en alleen maar spelend op de vijf zwarte toetsen kwamen bekende melodieën tevoorschijn, zoals ‘Every time I feel the Spirit’ gevolgd door ‘Swing low sweet chariot’.
De slaven uit Afrika kwamen niet met de witte toonladder van do-re-mi-fa-so-la-ti-do naar Amerika, zo legde hij uit. Alles was zij hadden waren de de vijf zwarte tonen van de pentatonische toonladder. Ze bouwden de kracht en de bezieling van de negro spiritual op vijf tonen.
Wanneer je muziek studeert, aldus de zanger, kom je ook het genre tegen dat bekend staat als ‘white spirituals’, geschreven door componisten die in het vroege Amerika spraken van de ‘slaventoonladder’. Hij ging door met het spelen van de meest bekende white spiritual gebaseerd op alleen de zwarte tonen. Hij was nog maar twee tonen onderweg of zijn gehoor had de melodie van ‘Amazing Grace’ al opgemerkt en begon mee te zingen.
Sorrow chants
De schrijver van het lied was de voormalige kapitein van een slavenschip, John Newton. Hij zal midden op de Atlantische Oceaan het geluid van West-Afrikaanse treurliederen vanuit het schip hebben horen weerklinken. Na Newtons bekering schreef hij de tekst om er zijn dankbaarheid voor Gods verbazingwekkende genade mee uit te drukken, en zette die op een slavenmelodie.
Terwijl de Library of Congress, de nationale bibliotheek van de Verenigde Staten, de woorden toeschrijft aan John Newton, wordt volgens de zanger de oorsprong van de muziek als ‘onbekend’ aangegeven. Anderen bronnen het als ‘traditional American’.
Wie aan boord van die schepen – zeeman of slaaf – kan zich ooit hebben voorgesteld dat deze rijke muzikale erfenis zou voortkomen uit het extreme lijden tijdens een van de meest inhumane, gedwongen migraties in de menslijke geschiedenis? Afro-Amerikaanse spirituals, geworteld in Bijbelse verhalen van verbanning en bevrijding, heeft de hele wereld de vertroosting en blijdschap gegeven van blues, jazz and gospel.
De zwartenoten toonladder heeft door de jaren heen troost geboden aan miljoenen mensen. Dat zou op zijn beurt ons moeten opbeuren in de tegenspoed die we hebben ondervonden in het afgelopen jaar. Onthoud: ‘Als de berg vlak was zouden we hem niet kunnen beklimmen!’ Zoals Paulus ons eraan herinnerd heeft: ‘We prijzen ons gelukkig in ons lijden, wetende dat lijden volharding uitwerkt, en volharding bouwt karakter, en karakter brengt hoop voort’ (Romeinen 5:3-4).
Dat 2022 voor ons allemaal een jaar van hoop mag blijken te zijn!
Tot volgende week!
